May 23, 2021
Яқинда қизим менга Инстаграмдаги постлардан бирини скриншот қилиб жўнатди. Профилдан олинган сувратда намойишчи қўлида шундай ёзувли транспарант кўтариб олган: "Бувим бунинг учун Совет Иттифоқидан қочмаган!" Мен уни жуда ҳам яхши тушунаман.
Мен АҚШга 1990 йилнинг май ойида, ота-онамга муҳожирликка отланиш борасида Москвадаги квартирамизнинг кичкина ошхонасида сўз очганимдан икки ярим йил ўтиб келдим. Дадам кескин "йўқ" деган, кейинги бир йил дадам ва ойимга Совет Иттифоқидан бош олиб кетиш нақадар зарур амал эканини тушунтириш билан ўтди. Ҳукумат руйхуши билан ошкораликнинг учинчи йилида антисемитизм бўй кўрсата бошлади. Томдан тараша тушгандек сўз эркинлигини қўлга киритган баржа жабҳа антисемитлари ҳеч бир қаршиликка учрамай нафратини тўкиб сочди-уларга ҳеч бир таҳририят, кўҳна ва меҳрли совет цензураси ҳам монеълик кўрсатишга ботинмади. Москва бўйлаб бўлиши эҳтимол босқинчилик ҳужумлари ҳақида миш-мишлар урчиди, биз бир неча кун нафасимизни ичга ютиб, чироқни ўчириб, агар бу уйимизгача етиб келса, қўшниларимиз эшигимизни кўрсатмасликларини жонҳолатда тиловат қилиб,ғойибдан сўраб ўтирдик.
Ота-онам иккиси ҳам совет иқтисодида мустаҳкам ўрин эгаллаган муҳандислар бўлиб, уларни номаълумлик қаърига сакраш қўрқувга соларди. Улар бегона мамлакат, ўзга тил ва маданият, умуман янгича ҳаёт тарзига мослаша олмасликдан хавотирланишарди. Менга эса муҳожирлик кўп ваъдаларни туҳфа этаётгандек туюларди. Биринчи курс талабаси эдим, яҳудийларнинг авлодма авлод ҳаёти тизимли шаклда таҳқирланадиган юртда ҳеч қандай келажакни кўрмасдим.
Бувим билан бобом фикрларимга қўшилишди. Бувим 1953 йили "Врачлар иши" жараёнини бошидан кечирган, у зудликда буюмларини тахлашга ошиқарди. Бобом эса иш излаб борган пайти яҳудийларга квоталар тўлгани боис тумшуғига қарата шартта ёпилган эшиклар туфайли менга қўшилиб ота-онамни кетишга кўндираётганди. Биз- яҳудийлар узлуксиз қўрқмайдиган ва мунтазам ўзини чегараламайдиган давлатда яшашни истардик.
Ўша кунларда бизга Қўшма Штатлар имкониятлар диёри бўлиб жамол кўрсатарди. Тўғри, қисман иқтисодий сабаблар ҳам муҳожирликка ундади- ёғ ёки ҳожатхона қоғози орқасидан абадул абад навбат кутишдан силла қуриганди,-бироқ асосан орзулар рўёбига умид боғлагандик. Агар кўп меҳнат қилсак, ўзимиздаги борини бахшида этсак, нимагадир эриша оламиз деб ўйлардик. Ҳар бир кишининг хизматига лойиқ бериладиган бу тенглик, бу тизим бизга осойишталик бағишларди, яъни тўкис яшаш учун Политбюро аъзоси бўлишинг шарт эмасди. Америкага кета туриб, нафақат рус антисемитизмидан қочаётган, балки америкача хаёлларга ҳам қучоқ отаётгандик.
Кўпчилик совет яҳудийлари каби биз ҳам ҳаётни кам таъминланганларга егулик талони ва бепул тиббий ёрдамдан бошладик, Американинг бағрикенг меҳнат бозори сезиларли оқсоқ лаҳжали одамларга , айниқса, кечагина биринчи рақамли душман ҳисобланган мамлакат кишиларига эҳтиётлик билан боқарди. Бироқ ишимиз силлиқ кўчди, айрим ҳолатларда омад кулиб боқди, бошқа ҳолларда СССР қулагандан сўнг ўртада халқаро мупосабатлар илиқлашгани, тўғрироғи, оқ танамиз кўмак берди. Ота-онам ўз касбига кўра ишга жойлашди, мен Москвада бошлаган бакалавриатни тугатиб, магистратурага ўқишга кирдим. АҚШга ютоқиб талпинганимиз-хавфсизлик, ўз-ўзига ишонч ҳаётийликдек туюларди.
Ўқишни тамомлагандан сўнг бир йил ўтгач, иш юзасидан хорижга кетишга тўғри келди. Кейинги 20 йилни АҚШдан йироқда, асосан ижтимоий ҳимояси салмоқли бўлган давлатларда ўтказдим. Узоқ йиллар америкалик дўстларим менга тиббий суғуртадан маҳрум бўлиш, маълумот олиш қимматлагани ва "Колумбайн" даги отишмадан сўнг фарзандларини мактабга олиб боришдан хавотирга тўлиб тошганлари ҳақида нолиб келишди. Ота-онам АҚШга қачон қайтишни режалаштираётганим ҳақида сўзлашарди, -ахир мен уларни бу ерга келишга кўндиргандим,-уларга менга қолса қизим бобоси ва бувиси ёнида ўссин дейман, лекин ўзим уни ўқ отишни ўргатмайдиган мактабда таълим олишини истайман, дея жавоб қилардим. Мени АҚШ худди руслар каби коррупциянинг эмин-эркин илдиз отишига йўл қўйиб бергандек туйғу қамраганди. Лоббистлар асосий саъй-ҳаракати-Олий Суднинг сайловолди компаниясини корпоратив молиялаштириш борасидаги қарори туфайли сайлов натижалари пулга қараб белгиланадиган бўлди. 1990 йилларда ниш отган ва ҳозирда ҳам шаклланган русча клептократия Вашингтонда ҳам оддий удумга айланди, худди Россия олигархларининг Майями пляжидаги уй-жой бизнеси ёки Ренодаги қалбаки компаниялардаги пул ювиш каби амаллар Вашингтонда ҳам одат тусига кирди. Сиёсатчилар маълум ўлпон эвазига ўз ҳамтовоқларининг манфаатига солиқ юкини енгиллатишмоқда ва энг кам иш ҳақи миқдорини оширишни қатъиян рад этишмоқда. Бир ўгирилиб қаралса бас, ҳарбий-турма саноатларига ажратилган давлат маблағлари Конгресснинг бўйни бўш аъзоларига йўлланаётганини кўриш мумкин. Бойларга солиқ имтиёзлари берилиши ва иқтисодий нотенглик борасида АҚШ "Катта еттилик" дан ўзиб, олигархик Россияга яқинлашиб олди.
Мабодо ҳокимият васвасаси ва очофатлик бутунлай русча кўринишда бўлмаса ҳам, трампча қараш демократияни тўнкариб ташлади, улар сиёсий рақибларига ўйинлар уюштириб, 2020 сайловлар ҳақида устамонлик билан бўҳтонлар ёйди, мазкур ҳаракат Политбюро ёки ҳозирги Кремль мафкурачиларини ҳам ортда қолдиради. Шундай туйғу кечяптики, далилларни коптокдек ўйнатиб, уни бузиб кўрсатишдек узоқ йиллик совет ва рус ҳукуматининг аъмоли америкалик сиёсатчиларнинг ҳам ёрқин муҳри ва имзосига айланмоқда.
Инстаграмда ўша пост шарҳларда одатий ҳамфикр фитна назариётчилари жамоасини йиғди, улар учун "ижтимоий ҳимоя" "социализмга баробар",- у эса ўз навбатида Сталин ГУЛАГига ҳамоҳангдир, ўзимга эса бир жиҳат яққол аён: АҚШ эндиликда муҳожир сифатида қачонлардир кўкларга чиқарганим имкониётлар ўлкаси эмас. Бундай фикрга келишимга ижтимоий ҳимоя кучли ва ўқотар қуроллар сотилиши назорат остида бўлган давлатларда яшаганимдан ташқари, ўзим орзу қилган хавфсиз келажакнинг ўлиб битгани ҳам сабабдир. Америка энди илдиз отиб, томирлар ёядиган барқарор жой бўлмай қолди.
Биз интилган хавфсизлик, ҳимоя ва тенгликни бугунда АҚШ хос қатлам вакилларига улашаётгандек. Ва у кўплаб бувилар, жумладан менинг оилам қочган мамлакатнинг меросхўрига ўхшаб бормоқда.
Маргарита Гокус Сильвер, The Independent (Буюк Британия).
