Dec 12, 2024
.:
Оммавийлик тусини олган Ҳаж Ва Умра зиёратлари: жўн тижорат аксими ё чинакам кўнгил амали?
Сўнгги икки -уч йил ичида республика аҳолиси ҳаётида қизғин ва шиддатли ўзгариш – оммавий равишда Ҳаж ва Умра сафарларини амалга ошириш бўлмоқда.Айни ҳолат кузатувчилар назарида замонга яраша урф деб ҳам баҳоланади, яна кимдир буни илгари учраши амримаҳол эркинлик эпкини деб ҳам атайди, шунингдек, асосий ибодат саждагоҳларига зиёратга оммавий отланиш ҳаракатлари- ҳаётда оқибат ҳисларининг кучайгани ҳамда эътиқод мустаҳкамланаётгани далолати деган илиқ хулосаларга ҳам борилмоқда.
Аммо бу борадаги айни жараён барибир фавқулодда бўй кўрсатган алоҳида вазият деб ишорат билдирилишга арзигуликдир .
Унинг яна қанча вақт , не қадар қизғинлик ичида давом этиши ҳақидаги башоратлар кўпроқ бу одатийлик,анъанавийлик сифатида келгусида турмушдан жой эгаллайдими деган саволларга ўзига хос жавоб сифатида янграйди.Зотан деярли ҳар бир хонадондаги фарзанд ота-онасини Ҳаж зиёратига юборишни деярли шартли вазифа деб билаётгани ёки эҳсон сифатида фуқароларга Умра сафарига йўлланмалар тортиқ этиш ҳоллари ҳам ушбу амаллар яқин вақт ичида ҳали бери сокин маромга тушмаслигининг белгиси ўлароқ нигоҳга тушади.
“Қўшнимиз Умрадан қайтди...”
“Ҳозирда кўплаб таниш ва қариндошларимиз Умра ёки Ҳаж зиёратини адо этганлигининг гувоҳи бўляпмиз. Айримлари дабдабали тарзда кутиб олинади. Масалан маҳалламизда бир нуроний отахон катта Хаж амалини бажариб қайтган куни уни кутиб олиш жараёни шу вақтга қадар учратмаганим ўта ажабтовур таомилдек туюлди . У қадам босадиган уч юз метрча масофа йўлда уйига қадар гилам, пояндозлар тўшалди. Маҳалладаги деярли ҳар бир хонадон деярли ўз кўрпасини чиқариб, қариянинг оёғи остига ташлаганди.Гўё Каъбатуллонинг нафаси қадам орқали кўрпа ва бошқа нарсаларга ўтиб, бундай буюми уйида бор кишининг ҳар бир тилаги амалга ошиши ниятланарди ушбу ҳаракатда”,-дейди Термиз туманилик Саъдулло.
Унинг фикрича, айни ҳолатда маҳалладошлар диний нуқтаи назардан савиясизликлари туфайли мана шундай тўпори ва ёввойи амалга қўл уришган.”Чунки отахон ҳам бундай кутилмаган иззат-икромдан бош гангиганди. Йўлини тўғрида ҳам йўқотиб, шундоқ ҳам ҳориган ҳолида янада чарчаб, зўрға ҳовлисига кириб борди,”-дейди у.
Бундай намойишкорона қутловлар, Саудия Арабистони сафаридан қайтганларни эъзозлаб, кўкка кўтаришлар айни амалнинг кенгроқ ёйилишига сабаб бўлиб, аслида ҳар бир инсон бажариши шарт бўлган фарзни шуҳратпарастлик воситасига айлантиргани ҳам мавжуд ёрқин ҳақиқатдир.
“Ҳозирда Ҳаж ва Умра сафарларига бориш учун йиллаб навбат кутиб, алоҳида хавфсизлик текширувларидан ўтиб, тавсифномалар олиш шартмас. Бу бир жиҳатдан диний эътиқод эркинлигининг тўлиқ таъминлангани бўйича хуш манзара, хуш муждадир, бироқ муносабат нуқтаи назардан кишиларда ҳамон диний тушунча қолоқлиги бўй кўрсатмоқда.Кўпроқ бу диний фарзнинг ўз шуури ва иродасидан келиб чиқиб бажарилган чин амалга эмас, атроф-муҳит, табиий доиралар манфаатини кўзлаб қилинаётган ҳаракатга ўхшаши афсус ва таажжублик ҳисси уйғотади. ”-дейди Денов туманидан 63 ёшли Ҳалима опа.
Унинг айтишича, унинг собиқ ҳамкасблари орасида ана шундай муқаддас зиёратни 3-4 марталаб амалга оширганлар бор, аммо уларнинг дунёқараши , ўзининг тутиши фавқулодда ўзгариб қолмаган.”Биз бировни бунинг учун, умуман муҳокама этишга ҳақли эмасмиз.Ҳар ким ўз виждонига яраша ҳал қилади барчасини, бироқ улар бошқалардан кўра айни маънода тақводорликларидан қатъий назар тўй-ҳашамларда давра тўрини бермасдан, рақс тушиш бўйича илдамлик кўрсатганларида ичингдан барибир қандайдир ғалати ҳис ўтади, беихтиёр баҳолашга ўтасан,”-дейди Ҳалима опа.Мазкур суҳбатдошимиз яқинда бир жаноза маросимига борганда унинг кайфиятини деярли тушириб юборган воқеага дуч келганлигини ҳам айтади.
“Ўзаро ҳол-аҳвол сўрашиб, аёллар қайсидир мавзуда суҳбатга киришишганда маҳалладаги жанжалкаш, ахлоқи жиҳатдан ножўя тарзда тилга тушган аёллардан бири келгуси йилда Ҳаж зиёратини амалга ошириш учун тайёргарлик кўраётганини билдириб қолди.Унинг айтишича, барча ҳужжат ва пуллар тайёрланиб, сафарни бажариш қолибди, холос.Шунда ичимдан зил кетдим.Борлиғимни ҳафсаласи пир бўлганлик , ҳақиқатга ишончсизлик ҳиссиёти чулғади. Мен учун айни ҳол ўта ҳазм қилиш қийин мушкулот эди.”- дейди Ҳалима опа.
Мумкину, мумкин эмас.
Шерободлик Баҳриддиннинг ёши 46 да. Айни вақтда у Термиз шаҳрида истиқомат қилади. У тақводор, асосий вақтини мачитларда ва диний маросимларда ўтказади. Унинг фикрича шариатда Ҳаж ва Умра билан боғлиқ шарт ва қоидалар белгилаб қўйилган. Бироқ ҳозирдаги диний зиёрат билан кечаётган жараёнда айни унсурлардан кўз юмилиб кетилмоқда.
“Масалан уйланмаган бўйдоқ кишилар зиёратга қадам қўйишлари мумкин эмас.Чунки уйланиб, оила қуриш ҳам ибодат, агарда кишида бунга қобилият ва шароит бўлиб, буни бажармаса унда бунинг учун гуноҳ ёзилади.Шунингдек, бошпанаси, уйи йўқ кишиларнинг ҳам Ҳажга бориши маън этилган.Кекса ота-онаси ҳаёт бўлиб туриб, вояга етган фарзанднинг ҳам Ҳаж ва Умрага отланиши йўл қўйилмайдиган ҳол деб билинади. Яна қарз эвазига ҳам амални бажариб бўлмайди. Чунки агарда у вафот этиб қолса, ортида қолган қариндошлари учун бундай Ҳаж сафари оғир юк бўлиб тушади. Қулоғимга ана шундай қарз эвазига Умра сафарига борганлар ҳақидаги хабарлар чалинганда таажжубга тушдим.Турмушда мана шундай манзаралар ҳам учраб турибди. Бироқ айни вазиятда қонун-қоидалар бир бирига чала ярим аралашгани манзараси кузатилади,”-дейди Баҳриддин.
“Моҳиятан қараганда мазкур диний вазият бугунда буткул тижорий хусусиятларга эга бўлиб бормоқда.Қаердадир кам таъминланган фуқароларга Умрага йўлланмалар тақдим этилганини эшитгандим. Ёки гўёки шундай кўрсатма бор, бироқ реал ҳаётда бирор кишининг бундай имтиёз асосида зиёратга борганини учратмадим,”-дейди Баҳриддин.
Тақводорнинг назарида, диний доиралар ва оддий аҳоли ҳаётида ҳам Ҳаж ва Умра масалалари мутлақо ҳаёт мазмунини белгиловчи етакчи омилга , мақсадга айланган.
“Авваллари бирорта маъракага борсангиз, уй тўрига эшонларни ўтказиш урф эди. Энди эса”Ҳожи бобони тўрга ўтказинглар” деган такаллуф янграйди. Одамлар қайсидир жиҳатда ўз тавба амали учун эмас, теварак атроф учун зиёратга иштиёқни кучайтирганликлари сезилади. Албатта барчаси моддий маблағга бориб тақалади.Пули кўплар бир эмас, бир неча маротаба Макка ва Мадина сафарларини адо этганлари гувоҳи бўляпмиз ва албатта мумкинлик ва мумкинмаслик чегарасидан ўтиб буни тартибга солишда фикрларимиз ожиздир,”-дейди Баҳриддин.
Умра сафарларига ҳар ким учун имкон бор.
Мамлакатнинг ҳар бир ҳудудида, ҳатто туманларда муқаддас зиёратгоҳларга юбориш бўйича сайёҳлик шахобчалари фаолиятини кенг равишда кузатилади.
Тижорат мазмунидаги бунга оид маълумотларини кўча кўйлардан ташқари , ижтимоий тармоқдаги турли каналлар орқали ҳар сонияда учратиш мумкин бўлиб қолди.
Шундай тужжорий идоралардан бирига қўнғироқ қилганимизда мазкур сайёҳлик шохобчаси Андижон шаҳрида жойлашгани маълум бўлди.
“Биз республикамиз вилоятлари, ҳамда Тожикистон, Қозоғистон,Қирғизистон фуқароларига ҳам тенг хизмат кўрсатамиз,”-деди идоранинг масъул ходими.
Унга кўра,Ҳаж сафари фақат Қурбон ҳайитидан илгари амалга оширилади. Умра сафарини ташкил этиш эса йил-ўн икки ой давом этади.
“Умра сафари 14 кундан иборат, Унинг нархи 1200 доллар туради. Ҳаж сафарига эса маблағ кўпроқ – 5000-6000 доллар атрофида пул сўралади,”-деди ходим.
Бунга оид алоҳида ва хос шартлар талаб этилмаслиги билдирилади. Фақат фуқаро 18 ёшга тўлган бўлиши, хорижий паспорт соҳиби бўлиши, яна банклар ва давлат хизматларидан қарздорлиги йўқ бўлиши лозим. Алоҳида тавсифномалар ва тақдимномаларга ҳам ҳожат йўқ. Пул аэропортда кетар куни тўланса бас , -зиёратчилар белгиланган манзилга етказилади.
Ривоят ва тилак
Журналист Аннақул Жабборовнинг назарида жамият ўз даврларида маълум бир касаллик билан оғриган .
“Агарда хотирлайдиган билсак, одамлар қимматбаҳо автомобилларга ружу қўйиб, бу буюмларини кўз-кўз этишни ёқтиришарди. Кейин эса уяли телефон қурилмалари билан мақтаниб чиранишди.Ҳозирдаги оммавийлик тус этиб, урфга кирган зиёратлар ҳам шундай намойишкоралик кайфиятига эга. Унда динда йўл қўйиш мумкинмас ҳолат –кибр-ҳавойиликни англаш қийин эмас.Менимча, жамият мазкур касалликдан вақт ўтгач бошқа бетобликлардан қутулгани каби қутулади. Бари ўзининг меъёрий жойига, мезонига тушади,”-дейди А.Жабборов ва кези келганда ушбу ривоятни ҳам сўзлаб ўтади .
Ўтмишда бой-бадавлат кишининг фарзанди кунларнинг бирида йиғи-сиғи кўтариб, уйига келади.Бундан ажабланган ўша бой корчалон ўғлидан бунинг боисини сўрайди.8-10 ёшлар чамасидаги бола отасига қўшниси бўлган киши ўз болаларига пишган гўшт улашиб, унга бир луқма ҳам бермаганидан нолийди. Бой ўша камбағал қўшнисининг уйига йўл олиб, шундай ўпкалайди:
-Нега ўғлимни ранжитдинг, бир парча гўштни қизғандингми, унга бир лахм берганингда сенга бутун бошли қўйни ҳадя этардим,ахир?!
Шунда ўша фақир қўшни шундай дейди:
-Ҳурматли бой ота, биласизки, аҳволим ночор, уззукун фарзандларимни қандай боқиш ҳаракатида уринаман. Бугун ҳам тоғ бўйида бунинг ташвишида юрганимда бир ўлакса қўйнинг жасадини учратдим. Унинг айнимаган этли қисмларини уйга олиб келиб пиширтириб фарзандларимга улашдим. Шунда ўғлингиз ҳам ҳавасманд ҳолда бир бўлак гўшт сўради. Камина унга “Бу луқмаи насиба сенга ҳаром, бизга ҳалол “ деб унинг иштаҳа раъйини қайтардим.Ахир диний таомилда бева-бечоралар ночорликдан еган ҳар бир нарса ҳалол ҳисобланади, ҳатто тирикчилик учун ўғирликка қўл уришса ҳам бу ўз вазнида тушунилиб кечирилади.
Буни эшитган ўша бой эса афсус-надоматда хижолатда қолиб, деярли узрли оҳангда дейди:
-Мени кечиринг, бу даражада ночорликдан бехабар эдим.
У уйига йўл олиб, Ҳаж сафари учун йиққан тиллаларини қўлтиқлаб, қўшнисининг ёнига қайтади. Ва унга маблағни бериб, унинг атрофидан Каъбани айлангандек уч-тўрт айланиб ўтади.
-Сизга Ҳаж учун тўплаган маблағни тортиқ этдим. Зеро сиз мендан кўра кўпроқ нон-насибага ,чорага муҳтожсиз. Бундан бошқа амал кўзимга кўринмади айни чоғда,-дея изоҳ беради бой одам.
Орадан бироз вақт ўтиб қишлоққа Ҳаж сафарида бўлган бир гуруҳ кишилар қайтишади. Улар ўша бой кишини кўриб, ҳайратдан донг қотишади:
-Биз сизни Маккада учратгандик.Биздан аввал етиб келишга қандай улгурдингиз?-дейишади.
Қиссадан ҳисса шуки, бева-бечорага унинг ҳаётини буткул ўзгартиришга ҳизмат қиладиган кўмак кўрсатиш ҳам гўёки Маккатиллони зиёрат этишга тенг амалдир.
“Албатта барчаси пулга бориб тақаларкан,зиёратни умрида бир неча амалга оширишга қурби етадиганлар кимнидир ҳожатини чиқариш ҳақида ўйлаб кўрсалар турмушни янада гўзаллаштириб, кишиларда яхшиликка нисбатан ишончни оширардилар.Масалан олий ўқув юртларида шартнома пулини тўлай олмаган талабалар сони қанча, уйсиз кишилар ҳам етарли , яна агарда уйланолмай бўйдоқ юрган йигитларнинг қалин пулини кўтариб, уларни қайлиқ билан жуфтлаштирсалар ҳам ўша савоб ва хайр ажрини олар эдилар. Тўғри улар бундай чорлов ва нақллардан хабардордирлар, бироқ улар бунга аҳамият беришни жоиз топмайдилар.Ўз билгиларида давом этадилар. Умид эса бир куни бугунгисидан бошқача бўлишига ишонишдир,”-дейди А.Жабборов.
Журналист назарида деярли юз йиллик Ҳаж амалларидан чекиниш бугунда бунга бошқача мук тушиш вазиятига кишиларни рўбарў этди , шу сабабдан ушбу ҳол тушунса бўладиган ҳолат ҳамдир ва мавриди билан ўз мувозанатини топса бу ҳам ўша ҳидоят сари арзирли қадам саналиб қолади.
Бахтиёр Турсунов
