Oct 07, 2020
Бу ҳикояни менга ишонишларини инобатга олмасдан ёзяпман. Ягона тилагим – мумкин қадар кейинги қурбонни қутқариб қолишдир. Бахтсизлигим кимгадир наф келтирар деб ўйлайман.Аҳволим ниҳоятда умиддан ҳоли эканлигини биламан ва қайсидир маънода ўз қисматимни кутиб олишга тайёрман.
Менинг исмим Эдвард Жорж Иден. Отам боғбонлик билан машғул бўлган. Стаффордширнинг Трентенида туғилганман.Уч ёшга тўлганимда онам,беш ёшдалигимда отам қазо килган. Амаким Жорж Иден мени васийликка олди ва туғишган ўғлидек тарбиялади. У ёлғиз, барчасини ўзи ўқиб ўрганган инсон эди, уни Бирмингемда моҳир журналист сифатида билишарди. У менга ажойиб маълумот бера олган ва менда жамият ичида муваффақият қозониш ўтини ёндирганди.Тўрт йил аввал бор мол-мулкини қолдириб тўсатдан у вафот этди, бу мерос ҳисобга кўра беш юз фунт стерлинг маблағ эди.Ўшанда 18 ёшда эдим.Ўз васиятида амаким пулни маълумот олишга сарфлашим лозимлигини айтиб ўтганди. Мен врачлик мутахассислигини танлаган, амакимнинг олижаноб туҳфаси ва ўзимнинг стипендия бўйича танловдаги ютуқларим туфайли Лондон университетининг медицина факультети талабаси бўлдим.Ҳаётимда бу воқеалар бошланган вақтда Университет кўчвси 11-А уйда,деразаси орқа ҳовлига қараган ғарибгина чоғроқ хонада яшардим. Унда тинмай елвизак эсарди. Бубиргина хонам эди, шу учун ҳар бир шиллингни тежардим.
Ўша куни Тоттонхем-Корт-Роуддаги устахонага пойабзални яматишга бормоқчи эдим ва илк бор заҳил юзли ўша чолни учратдим.Кейинги ҳаётим айнан шу одам билан боғланиб кетди.Уйдан чиққанимда у йўлак бошида эшик рақамига қарашга ботинолмай турарди..Тўқ кулранг кўзлари, қирмизи ёноғи менга қадалганди- шу аснода бирданига серажин қиёфасида жилмайиш пайдо бўлди.
-Вақтида чиқдингиз,-деди у,-уйингиз рақамини унутибман. Салом, мистер Иден!
Бунақа муомала мени бир қадар ажаблантирди, негаки умримда бу одамни кўрмагандим, бир вақтнинг ўзида ўзимни ноқулай ҳис этаётган, чунки пинжимда эски пойабзални қисиб турардим.У унчалик мамнунмаслигимни пайқади.
-Бу қуриб кетгур ким экан, деб ўйлаётгандирсиз. Мен сизнинг дўстингизман,ишонинг.Мени кўрмаган бўлсангиз ҳам аввал сизни кўрганман. Қаерда гаплашсак экан-а?
Мен талмовсирардим. Бу нотаниш кимса кулбамнинг абгорлигига гувоҳ булишини истамасдим.
-Балким кўчани айланармиз-дедим мен,-Афсуски ҳозир иложим йўқ...-дея ишора килиб тушунтирдим
-Унда яхши,-кўнди у атрофга аланглаб,-Кўчагами? Каёққа борамиз?
Мен бошмоқларни эшикдан улоқтирдим.
-Менга қаранг-кескин оҳангда гапирди қария,-шунчаки қараганда бу хаёлаки ишим, келинг бирор жойда нонушта қиламиз, мистер Иден.Мен бир кекса одамман,жудаям кекса,фикримни қисқача ифодалай олмайман.Устига устак овозим ҳам беҳол, кўчанинг шовқинига бир қаранг...
Мени кўндираркан елкамга ориқ, бироз қалтироқ қўлларини қўйди.
Мен ёш эдим, ёши улуғ киши нонушта билан сийлашга ҳақли эди, бироқ шу пайтда бу кутилмаган таклиф ҳеч ҳам мени хурсанд қилмаётганди.
-Маъқул кўрардимки...-гап бошладим мен.
-Лекин биз мен нимани маъқул кўрсам шуни қиламиз.-гапимни бўлди чол ва тирсагимдан тутди- Наҳотки сочларимнинг оқи қандайдир ҳурматга арзимаса.
Унга кунишга тўғри келди ва у билан кетдим.
Ҳаётим давомидаги энг ширин нонушта пайти ҳамроҳим саволларга жавоб бермай бир сўз қотмади, лекин унга яхшилаб разм сола олдим.У тозалаб қиртишланган, озғин серажин юзли,икки қатор ясама тишлари бироз кўринган сўлғин лабли, сочлари сийрак ва оқ, лекин узун эди.Менга у пастқам бўйли туюларди,умуман, ҳамма одамлар менга бўйи паст кўринган.У жудаям букчайганди.Уни кузатарканман, у ҳам мени ўрганаётганлигини илғамаслигим мумкинмасди. Қандайдир ғалати, қизғанчиқ диққат акс этган нигоҳи кенг елкаларимдан қуёшда қорайган қўлларимгача сўнг сепкилли юзимга қадар югурарди.
-Энди эса ,- чекаётганимизда гапирди у-сизга бир ишни баён қиламан.Сизга айтсам,мен қартайган, жуда қартайган одамман.- ужим бўлиб қолди.- Гап шундаки,менда пул бор, энди эса уни кимгадир мерос қолдиришим керак, лекин болаларим йўқ,меросхўр ҳеч кимим йўқ.
Хаёлимдан бир фикр ялт этиб ўтди,яъни бу чол ўзини очиқ- ойдин кўрсатиб, мен билан гўё ҳазил-мазаҳ ўйнаётган, шунга беш юз фунт стерлингим қўлдан кетмаслиги учун эҳтиёт бўлиш ниятида эдим.
Қария нуқул ўзининг ёлғизлигини рўкач қилишда давом этаркан, арзирли меросхўр тополмаётганидан нолирди.
-Турли чораларни тарозига солиб кўрдим,-деди у.-Пулларни етимхоналарга, хайрия идораларига, кутубхоналарга васият қилишни, стипендия сифатида ҳам беришни ўйладим ва ахийри бир қарорга келдим.-Унинг кўзлари нақ юзларимга қадалди.- Мен навқирон, ориятли, ҳалол, қашшоқ ,жисмонан ва руҳан басоғлом бир йигитни топиб, қисқвси уни меросхўр этишга аҳд қилдим.Унга боримни бермоқчиман- У такрорлади.-Унга жамики мулкимни бермоқчиман.Хуллас, тўсатдан барча мушкуллардан халос бўлишини, ўзи танлаган соҳада ютуқ қозонишини, озод ва мустақил бўлишини истайман.
Мен ўзимни ҳеч нима кизиқтирмаётгандек тутаётгандим,яққол иккиюзламачилик қилиб дедим:
-Сиз маслаҳат сўрамоқчимисиз, балким шундай кишини топишга хизматим зарурдир?
Суҳбатдошим жилмайди ва тамаки тутуни орасидан тикилди,мен эса унинг бир оғиз гап айтмай сохта камтарлигимни пайқаганидан кулишга ўтдим.
-Бу кишини қандай ажойиб обрў –эътибор топиши мумкинлигини биласизми-хитоб қилди чол.-Ҳасаддан тилим лол- шунча мол-дунё тўпласаму уни бошқа кимдир сарфласа... Аммо,албатта, шарт қўяман.Масалан у менинг номимни олиши керак.Ҳаммасига эга бўлиб эвазига ҳкч нима бермаслик инсофданми...Бор давлатимни қолдирар эканман,унинг ҳаётидаги жамики тафсилотлардан бохабар бўлишим шарт. Насл-насабини ,ота-онаси, бобо-бувиси қай тарзда вафот этгани ҳақида билишим керак, менда маънавияти хақида тўлиқ тасаввур бўлиши лозим.
Хаёлан ўзимни муборакбод этаётганимда бу сўзлари севинчимни чала қилди.
-Бу одам мен эканлигимни тўғри англадимми...-дедим.
-Ҳа,-асабий овозда деди у.-Бу сиз, сиз!
Бир сўз демадим.Тасаввурим алғов-далғов бўлиб кетган,туғма ишончсиз табиатим ҳам мени ундан кайтаролмасди, билъакс қалбимда миннатдорлик учқуни қолмаган, нима айтишни, қандай вйтишни билмасдим.
-Нега айнан мени танладиз,-ниҳоят гапира олдим.
У мен ҳақимда профессор Хазлердан эшитганини тушунтира кетди, унинг таърифлашича,жудаям соғлом танали ва ўй –фикрли эканман, чол эса меросини мукаммал соппа-соғ ва тоза юракли шахсга муносиб кўраётган экан.
Чол билан биринчи учрашувимиз мана шунақа кечди.У ўзи билан боғлиқ ҳаммасини маҳфий сақларди. У ҳозирча исмини ошкор қилмаслигини айтди, яна қандайдир саволларига жавоб берганимиздан сўнг Блавитский ресторани кираверишида хайрлашдик.Нонуштага пул тўлаётганида унинг чўнтагидан бир талай олтин танга чиқарганини кўрдим.Унинг нега меросхўр айнан жисмонан соғ бўлиши кераклиги ҳақидаги талаби менга ғалати туюларди.
Ўша куннинг ўзида маҳаллий суғурта компаниясига ҳаётимни жуда катта миқдорда суғурталашни сўраб мурожаат қилишга келишдик.Компания шифокорлари бутун ҳафта мени қийнашди, соғлигимни турлича назоратдан ўтказишди.Бироқ бу ҳам қарияни қаноатлантирмади, у мени машҳур доктор Хендерсон тиббий кўрикдан ўтказишини талаб қилди.Жума кунга келиб ахийри чол қарорга келди. У келганда кеч тушганди-соат ақшомги тўққиз эди- укимёдан формула ёдлаётган чоғимда бошимни кўтаришга мажбур қилди. Имтиҳонга тайёрланаётгандим.У тунд ёнаётган газ лампаси қаршисида турарди. Чироқ нурлари чолнинг юзига мўъжазгина ёруғ соя ташларди. У менга янада букур, ёноғи яна ҳам сўлиб, осилиб тушгандек туюларди.
- Барисидан қониқдим, мистер Иден,-гап бошлади у-жудаям тўлиғича қониқдим.Бундай муҳим оқшомда мен билан бирга тановул қилиб, барчасини нишонлашингиз керак-Шу пайтда йўтали тутди.-Меросга эга бўлишингизга унча кўп вақт қолмади,-сўзлади у лабларини рўмолча билан артаркан, сўнгра узун,озғин қўллари билан кафтларимни қисди,-шаксиз кутишга озгина вақт қолди.
Биз кўчага чиқиб, кеб автомобилини тўхтатдик.Бу оқшомни жуда ёрқин хотирлайман. Елдек учган кеб,бир биридан фарқли ёнган ранг –баранг газли ва электр чироқлар, кўчадаги оломон, биз кирган Риджешт-Стритдаги ресторан ва ундаги қойилмақом тўйимли тушлик.Дастлаб менга қадалган нигоҳлар,башанг кийинган официантнинг сипо кийимимга беписанд қараши мени тортинтирди, кейин зайтун данагини қаёққа қўйишни билмай каловландим, бироқ шампан виноси қонимни қизитган заҳоти ташқи таъсирдан ҳоли бўла бошладим.Энг аввал қария ўзи ҳақида гапирди. Кебнинг ичида исмини айтганди. У Эгберт Элвешем бўлиб, у машҳур файласуф эди.Мактабда ўқиб юрганимдаёқ у ҳақда эшитгандим. Қачонлардир ўқувчилик давримда ақл-заковати лол қолдирган буюк тафаккур эгасининг менга таниш мункиллаган мўйсафид чол бўлиб чиққани ажабтовур туюларди.
Энди қария мен учун очилаётган келажак ҳақида гапирарди, унингча ҳаётим билан боғлиқ мўрт иплар энди узилади, у уйлари, пул жамғармаси, муаллтфлик қалам ҳақи ҳақида сўзларди. Файласуф бунчалик бадавлат деб тахмин ҳам қилмагандим.У еб-ичишимга ҳасад қилмасдан қараб туролмасди.
-Сизга ҳаётга иштиёқ шу қадар мўлки!- деди ва чуқур хўосинди,менга бу енгил тин олишдек туюлди.- Укча кўп вақт қолмади.
-Ҳа –жавоб бердим шампан виносидан бошим айланиб,-балким келажагим олдинда, ссиз туфайли у ҳавас қилгудек бўлади.Энди номингизни кўтариб юраман, ҳар ҳолда ўтмишингиз бор, шундай ўтмишки бутун келажакка арзигулик!
У бошини сараклаб кулимсиради, гўёки ёлғондакам мақтовимни қайғули қабул қилди.
-Келажак!-такрорлади у –Уни ўтмишимга алиштирган бўлармидингиз?
Официант ликер кўтариб чиқди.
-Сиз жон деб исмимни, обоў-эътиборимни қабул этасиз,-давом этди чол,-лекин ўз ҳоҳишингиз билан умримнинг ўтган йилларини олишга рози бўлармидингиз?
-Албатта, бор устун жиҳатларингиз билан,-дея илтифот билан жавоб бердим.
У яна кулимсиради.
-Икки қадаҳ кюммель,-деди мистер Элвешем официантга ва тимирскиланиб чўнтагидан қоғоз халтача чиқарди.
Дам шу дамдир,-гапирди чол,- бу тушдан кейинги вақт-бўлмағур ишлар билан кўнгилни хушлайдиган вақтдир.Айтмоқчи бу донолигимдан бир шингил кўриниш,ҳеч қаерда чоп этилмаган.
Қалтироқ, сарғимтир бармоқлари билан у халтачани очди: унда қизғиш рангдаги алламбало кукун бор эди.
-Мана...-деди чол.-Умуман бу нима эканлигини ўзингиз топинг. Кукунни қадаҳга солинг ва кюммель сиз учун жаннат ичимлигига айланади.
Унинг кўзлари нигоҳимни овларди, унда қандайдир сир яширинганди. Мени шундай буюк олимнинг ичимликка оид зираворлар тайёрлаш билан машғуллиги таажжубга солганди, лекин ўзимни бу ожизлигини пайқамагандек кўрсатдим-уни фош қилиш учун ортиғидан кўра сархуш эдим.Мистер Элвешем кукунни ярмини ўзига , ярмини менинг идишимга солди.Сўнгра тўсатдан ирғиб ўрнидан турди-да, алоҳида урғуланган илтифот билан менга қўлларини чўзди.Мен ҳам жавобан қўл чўзиб, қадаҳ уриштирдик.
-Тезроқ меросга эгалик учун,-У менга қадаҳни тутганча тўхтади ва кўзларимга тик боқди.
-Узоқ умр учун!-дедим мен.
У имилларди.
-Узоқ умр учун!- бирданига кулги билан такрорлади сўзимни,бир биримизга тикилганча қадаҳни бўшатдик.
Майни ичарканман, чол кўзларини мендан узмасди.Мен ҳайратомуз ғалати ҳисни бошдан кечирардим. Илк қултумдан бошимда қўрқинчли алғов-далғов бошланди. Миямда қандайдир жисм ҳаракатланаётган, қулоғим тинимсиз шовқин-суронга тўлганди.Мен ликёрнинг таъмини ҳис қилмадим,унинг муаттар ширин таъми томоғимдан қандай ўтганини билмай қолдим.Фақат менга ўқдек қадалган кулранг кўзлар ўткир нигоҳини кўриб турардим. Даҳшатли бош айланиши ва қулоқдаги ғалаён менга тинимсиз давом этаётгандек туюларди.Онгимнинг тубида ярим унутилган ҳодисалар ҳақидаги хотиралар ғира –шира кўринар ва яна дарҳол ғойиб бўларди.
(Давоми бор)
