Mar 13, 2021
Рим империяси ҳукмдори Калигула мамлакатни эрамиздан аввалги 37 йилдан 41 йилгача бошқарган. Тўрт йил ҳукмдорлиги мобайнида бу подшо ўта шафқатсизлиги, айшу-ишратга ўчлиги, қотилликларга мойиллиги билан шуҳрат қозонган. У ўз қиёфасини бойитиш ва ушлаб туриш учун атрофдагиларни лол қолдирадиган хилма хил усулларни ўйлаб топарди.
" Ё фақир ёки Цезарь каби яшамоқ керак!"- бу сўзларни доим такрорлашни хуш кўрарди Калигула. Дабдабаликка чўмилишни севадиган монарх, албатта, иккинчи йўлни танлади.
Калигуланинг исрофгарлиги ва энг бежирим ва ноёб нарсаларга бурканиш эҳтирослари ҳақида афсоналар юрарди. Ҳаётини турфа хил безатиш ниятида у ҳар куни янгидан янги эрмаклар, кўнгилхушликлар ўйлаб топарди: гоҳида базми жамшид уюштирар, гоҳида ҳаммомга тантанавор сафар қиларди, бу ерда унинг баданини хушбўй мушки анбар билан ёғлашарди. Баъзида у аёл либосини кийиб олар, бошига ясама соч қўндириб, қулоқ-бўйинларига ноодатий зебу зийнат тақарди. Ҳукмдорнинг иштаҳаси карнай бўлиб, ҳар хил таомларни тановул қилишни хуш кўрарди. Егуликни унга олтин япроқларда тутишарди.
У жудаям қадрлаб севадиган кўнгилхушликлардан бири- кеманинг ичида кўпчилик билан намойишкорона базм уюштириш бўлган. Ўн қатордаги дуру жавоҳирлар билан безатилган лангарли, алвон ипак матодан елканли, чўмиладиган улкан ҳовузли кемалар моҳиятан сузиб юрувчи виллалар эди. Бу ерда иситиш тизими, рангин тошлар билан безатилган ибодатхона ва зиёфат заллари бор эди. Ҳар бир кема мармар билан ишлов берилган, афсонавий маҳлуқлар калласи, шунингдек, арслон ва бўрилар бошларини тумшуғига илдиришганди.
"Кемаларда кўплаб хоналар, ванна ва галерея мавжуд эди, узумнинг турли навлари, ғайритабиий мевали дарахтлар ўсарди,"-деб тасвирлашганди Калигула кемалари ҳақида замондошлари.
Кемаларни римликлар учун муқаддас саналган Неми кўлидан қўйворишарди, ўша даврда мазкур сув иншоотлари дунёдаги энг йириги эди: уларнинг эни 20 метр, узунлиги эса 70 метр бўлган. Тарихчиларнинг қайдига кўра, кемаларда императорнинг ўзи доим меҳмон бўларди, у фақат шаҳвоний ишрат базмларида эмас, қотилликлар ва спорт мусобақаларида ҳам қатнашарди.
1920 йилларда итальян диктатори Бенито Муссолини кемаларни топиш учун кўл сувини қуритишга буйруқ берди. Фақат иккитасини топишга муваффақ бўлинди, улар билан бирга зебу зийнатлар, ҳайкаллар музейга жойлаштирилди. Афсуски, улар айни кунгача яшаб қололмади-1944 йили Иккинчи жаҳон урушида топилмалар йўқ қилиб юборилган.
Ўша кунлари Калигула кемага ишратга чиқмаган пайтлари ўзига бошқа янги машғулотлар ўйлаб топарди. Ҳукмдор олтин жинниси эди. У ерга қимматбаҳо буюмларни тўшаттириб, унинг устидан оёқ босиб ўтишни хуш кўрарди. Яна у ясанишни ёқтирарди. Тикувчилар таклиф қилиши мумкин энг ажойиб нарсалар подшонинг сандиғида эди. Зар тақинчоқлар билан безатилган ипак ва парча матолардан либослар унга ҳаммасидан кўра маъқул тушарди.
Ўзига янги қароргоҳ танларкан, буни ўзига хос қиррасини қидириб, монарх. аслида мутлақо қуриб битказиш амримаҳол лойиҳада тўхталди. У амакиси император Тиберийдан қолган мерос, улкан маблағни осон кулини кўкка совурганига ҳайратланмаса ҳам бўлади. Бўшаб қолган ғазнани тўлдириш учун Калигула бошқача таъмагирлик йўлларини қўллади. Масалан, аҳолига зил-замбил солиқни ортди, унга ўз фоизини тадбиркорлардан ташқари, фоҳишалар ҳам берадиган бўлди. Мулкини тортиб олиш мақсадида марҳумларнинг васиятини ноқонуний деб топди, судда жинояти учун ҳукм этилганларнинг кўчмас мулки мусодара бўлди. Римликлар императорнинг жиннамо ва шафқатсиз ўй-қилиқларига тўрт йил бардош беришди. Чунки бунгача бундайин ахлоққа бўлиши мумкинмас ҳол деб қаралган.
Бўлғуси император умрининг илк йиллари ҳарбий жамлоқларда ўтган. Ота-онаси аскарлар орасида обрў қозонтириш учун ҳарбий либосда ясантиришган. Унинг учун ҳарбийларга хуш ёқадиган махсус этикча тикдиришган. Улар шунга қараб, бўлғуси ҳукмдорни Калигула "этикча" деб чақиришган.
Бошида Гай Калигула тахт тепасига ўтирганида бағоят шод бўлди: унинг отасини эл ичида суюшарди, ҳарбийлар эса мўъжаз этик кийган ёқимтой болакайни эслаб, мамнун эдилар.
Янги иш бошлаган император халққа жавобан лутф-карамли муносабатда бўлди: айбланган ва сургундагиларни авф этди, халқ йиғинларини тиклашга уринди, солиқларни енгиллаштирди, кўплаб турли кулфатдан талофат кўрганларга зарарини қоплади, амакиси даврида жорий этилган цензурани бекор қилди, шунингдек, Август ибодатхонаси қурилишини ниҳоясига етказди.
Ҳукмдорлигининг дастлабки ойларида Римдаги сув таъминотини яхшилаш мақсадида иккита аквадук ётқизилди, йўлларнинг аҳволини дурустлашга у алоҳида диққат қаратди.
Бироқ халқнинг шодлиги узоққа чўзилмади: саккиз ой ўтгач, валиаҳд бетоб бўлиб қолди. Кўпчиликнинг фикрича, унда болаликда ортирган руҳий зарбалари ўз таъсирини кўрсатди. Соғайган монарх ўзини мутлақо бошқача тута бошлади, кунма кун эс-ҳуши озая борди.
Бошида Калигула ўзига уни улуғлайдиган ҳар хил ёрлиқлар ўйлаб топа бошлади, уни "олижаноб ва буюк Цезарь", " қўшинлар отаси", "жамлоқ ўғли" деб аташларини талаб қилди. Император шахсига сиғиниш чек-чегара билмасди- у ўзини худоларга тенг кўрилишини истаб, Юпитер ҳайкалини олиб келиб, калласи ўрнига ўзи боши тасвирини ўрнаттирди. Бу унга камлик ҳам қилди.
Римда у ўз номига ибодатхона ҳам қад ростлаттирди. Унинг қоқ марказида Калигулани бўйига баробар олтин ҳайкали ўрнатилди. Унга подшо кийиб юрган либосларни кийдиришди, қурбонликка келганда, агар одатий ибодатхоналарга- сўйилган ҳўкиз гўшти келтирилган бўлса, бу ерга фламинго ва товус қурбонлик қилиниши лозим эди.
Калигуланинг мутлақ бераҳмлиги ҳақида тутли мишмишлар юрарди. Ўлдириш ва азоб беришга мойиллиги кучли подшо ҳар куни янги хўрлаш ва ҳақоратлаш усулларини ўйлаб топарди. Шу тарзда император ўз фармонларини жуда ҳам кичик ҳарфларда ўқиш қийин бўлган жойларга илиб қўйишни буюрарди. Бу ҳолатда кўплаб римликлар қайси қоидани бузганликларини тушуниб ҳам етишмасди. Монарх турли спорт томошалари пайтида одамларни айвон остига, панага ўтишни маън этиб, уларни жазирамада куйиб ўтиришга мажбурларди.
Император бунақа тадбирларни хуш кўрар, уни минбардан туриб, завқланиб кузатарди. Унга кўпроқ ғилдиракли аравалар пойгаси ёқар, унда ўзи ҳам қатнашарди. Бир куни у гладиатор сифатида майдонга тушди. Унинг рақибини ёғоч пичоқ билан қуроллантиришди. Маълум пайтда унга ёлғондакам йиқилиб тушиши буюрилганди ва рақиб шундай қилди ҳам. Калигула ростакамига уни чавақлади ва бутун майдон бўйлаб пальма хивчинини қўлга ушлаб, ғалабадан сармаст югуриб чиқди.
Гладиаторлик олишувларидан ташқари подшо саҳнада хонанда ёки раққос сифатида чиқишни севар, актёрлар билан кўп вақтини ўтказарди. У римликларда ҳам санъатга муҳаббатни шакллантиришни истарди, фақат ғалати усулда. Томоша тугамагунча томошабинлар зални тарк этиши тақиқланган, спектакль вақти шовқин кўтарганлар дарра билан саваланарди.
Тенгсиз даражада шафқатсизлиги билан донг таратган Калигула отларни ҳам яхши кўрарди, унинг севимли тулпори incitatus лақабли учқур от эди. Бу ҳайвоннинг турмушига кўпчилик ҳасад билан қарарди: унинг охури фил суягидан ясалган, қиммат матодан чамбар тикилиб, эгар-жабдуғи тошлар билан безатилганди, унга шахсий уй ҳам ато этилган, унда турли дабдабали жиҳозлардан ташқари ўз қуллари ҳам бор эди. Отга сувни тилло идишларда тутишарди.
Телбавор ҳатти- ҳаракати ва раҳмсизлигига қараб, бу одам ўз вақтида даврининг энг маърифатли кишиларидан эканига ишониш қийин, у ажойиб нотиқ бўлган, ўз она тилидан ташқари лотин ва қадим юнон тилларини билган.
Подшоҳнинг ташқи қиёфасига келганда эса римликлар уни хушрўй санашмаган.
Калигула бадани ниҳоятда жундор эди, сочи эса тез тўкилаётганди. Буни атрофдагилардан яшириш учун у тепадан ўзига қарашни таъқиқлаб, ҳамда бўйи ундан баланд бўлмасликни маън этиб қонун чиқарган.
Тарихчиларнинг қайд этишича, подшо шаҳвоний хаёлотга буткул ботганлиги билан ажралиб туради. Жумладан, қадимги Рим монархини учта синглисига ўйнаш тутинганликда гумон этишади. Бу тўлиғича аниқ эмас. Тасдиқланган маълумот шуки, улардан бири- Юлия Друзиллани у чиндан яхши кўрган. Унинг тасвири маҳаллий тангаларга муҳрланган. Мишмишларга кўра, айнан шу синглисини ўзининг вориси деб ҳозирлаган. Синглисининг тўсатдан вафотидан сўнг император қайғудан узоқ вақт ўзига кела олмаган. Яккаю ягона қизини унинг шарафига Юлия Друзилла деб атаган.
Қизалоқ узоқ умр кўрмади. Уни онаси Цезония ва отаси билан бирга бир ёшга ҳам тўлмаган вақтида ўлдиришди. Калигула худди Цезардек фитначилар чангалида ҳалок бўлди. Подшони ҳаммомга отланган чоғда пойлашиб, унга 30 марта пичоқ зарбасини санчишган.
В. Дворецкий. lenta. ru
