Jun 14, 2024
Ўшанда улар Филиппиннинг бутун бир бор маблағини ўмариб кетишгандек туюлганди. Ҳукумат тепасига келган мухолифатчилар ва қаҳрга тўлган оломондан қочган президент Маркос оиласи Гавайидаги хонақоҳига хусусий учоқда зил-замбил юкни ортқалаб келишганди: қимматбаҳо буюмларга лиқ тўлдирилган 23 та ёғоч сандиқ, 12 та жомадон ва сумкалар, турли бренддаги либосларга солинган кўплаб қутилар, 400 та заргарлик тақинчоқлари, унинг ичига 70 жуфт ҳар хил тошлар ўрнатилган тугмақадоқлар ҳам бор эди, яна жавоҳир билан зийнатланган фил суягидан ишланган чақалоқ Исо ҳайкалчаси. Қутилардан бирида биринчи хоним Имельда эрига совғаси жойланганди: 24 та қуйма олтин донаси, уларнинг ҳар бирида ҳароратли сўзлар муҳрлиқ эди: " Завжаи муҳтарамимга тўйимизнинг 24 йиллик санаси шарофатига",- дея эслайди ўз ҳамкасблари билан Филиппиннинг собиқ биринчи жуфтлигини кутиб олган америкалик божхоначи.
Бир сўз билан айтганда, Филиппин давлати диктатори Фердинанд Маркос ва унинг хотини Имельданинг ўз ватанларидан ташмалаб кетган бойликлар рўйхатини ёзишга 23 варақ қоғоз зарур бўлди. Ўшанда бу ақл бовар қилмас туюлган, аммо кейинроқ маълум бўлишича, бу аслида эр-хотинга тегишли ҳаммаси эмасди. Жуфтлик ўз эгниларида майда харажатлар учун 27 миллион Филиппин песоси солиб олишганди, ўшандаги қийматда 15 миллион АҚШ доллари дегани эди. Ўша вақтда эса Филиппиннинг тенг ярим аҳолиси кунига икки доллар маблағ эвазига кун кечирарди.
ДИКТАТОРНИНГ БЕГИМ КУНЛАРИ
Фердинанд ва унинг Имельдаси ишқий муносабати шиддаткорона алангаланганди: қашшоқликда ўсган қиз ва бадавлат ота-онанинг ўғли бир боқишдан бир бирларини севиб қолишган ва танишувнинг 11 кунидан сўнг турмуш қуришганди. "Бу аёл фақат хомхаёлда орзу қилишим мумкин барчасига эришишимга кўмаклашди,"-дерди одатда Фердинанд. Хотини унинг катта сиёсатга киришини қўллаган биринчи киши бўлди. Натижада 1965 йили у филиппинликларга коррупция билан курашишни ваъда қилиб, президент бўлиб етишди. Деярли мутлақ ҳокимиятни ўрнатиб, давлат бошлиғи чўнтак қаппайтиришга талпинди. Маълумотига кўра юрист бўлганидан, ўзига тегишли бари компанияларни бировларнинг номига расмийлаштирди.
Иштаҳаси карнайлашган президент компанияларни қисман эмас, мажмуа ҳолида ўзлаштиришга интиларди. Бунда унга жирканч услубларни қўллаш қўл келган. Мисол учун унга мамлакатнинг энг бадавлат кишиларидан бири Эугинио Лопесга тегишли Meralco компанияси ёқиб қолганди. Бизнесменнинг ўғлини президентга суиқасдга уринишда айблашади. Йигитга агарда омади чопса бир неча йиллик ҳибс панжара ортида кутарди, омад юз ўгирса эса ўлим жазоси тайин эди. Маркос Лопесга бағрикенглик билан таклиф билдирди: айбловлардан воз кечиш эвазига бир неча миллион АҚШ долларилик компаниясини бир неча юз долларга топшириши керак.
У Япониядан ундирилган репарацци- товон пулига, АҚШ тарафидан кўрсатиладиган молиявий кўмакка ҳам чангал ташлади, шунингдек, ҳеч бир уятдан қизармай унинг давлатига халқаро банклар томонидан ажратилган кредит маблағларни шахсий сарф-харажатларига ишлатди.
Президентнинг чўнтаги пуллар билан шу қадар қаппайгандики, у улар билан нима қилишини билмай боши қотганди, лекин ўзини тўхтатиб туролмас, яна ва яна пул тўплашда давом этарди.
Бунинг схемаси майда чуйдасигача ишлаб чиқилганди: банк ходимлари саройга ҳар ҳафта нақд пул тўлдирилган қопларни саройга келтиришарди, сўнгра уларни оффшорларга ўтказишарди. Биргина Швейцарияда президентнинг 69 та ҳисоб рақами бор эди. У оиласи билан дунё бўйлаб қанча уй ва хонадонлар соҳиби бўлганини айтиш қийин. Уларнинг ўзлари ҳам кўчмас мулк ҳисобини эслай олмасликларини ҳам истисно этмаслик лозим. Биргина Манхеттенда тўртта осмонўпар бино уларга тегишли эди. Ўнлаб хусусий учоқлар, тикучарлар, "мерседеслар" ва бошқа транспортга оид ҳашаматлар ҳақида гапирмаса ҳам бўлади.
Бундан ташқари, Маркослар оиласи санъат буюмларига ҳам ўч эди. Уларнинг коллекциясида Микаленджело, Гойя, Моне, Мане, Брак, Писарро ва бошқаларга мансуб жаҳон тасвирий санъати намунаси мавжуд эди. Давлат раҳбари янги даромад манбаларини қаердан топишни ўйлаб миясини ачитганда- хотини Имельда йиғилган чексиз маблағни қандай қилиб совуриш иштиёқида куймаланарди.
БИРИНЧИ ХОНИМ ХАРХАШАЛАРИ
"Оиламиз бутун бошли Филиппиннинг эгасидир,"-дея мақтанишни ёқтирарди аёл. Имельданинг исрофгарлиги ҳақида афсоналар тўқиб бичишган, уларнинг қайси бири ёлғон ё тўғрилигини айтиш амримаҳол. Шу ҳолда филиппинликлар бир бирига биринчи хоним бир айлана ўрами 20 доллардан нархи паст ҳожатхона қоғозини ишлатмаслигини гапиришарди. Бундай қоғозни ингичка ипакдан тайёрлашиб, унга қўлда ишлов бериб, бўяшарди.
Биринчи хоним атрофини қуршаган бариси дабдабага уйқаш келиши лозим эди. Ғайриодатий ҳашаматга муҳаббат халқ тилида"имельдачилик" деб ҳам номланганди.
1983 йили икки куннинг ўзида Нью-Йорк дўконларида 5 миллионга яқин маблағни сарфлади. "Бир хил вайсашларни эшитиш жонимга тегди: бу ёқда миллион, у ёқда миллион.. Миллионмиш... Қанчалар майдакашлик!"- дея таннозланарди биринчи хоним.
Аёл ростдан ҳам чиройли яшашнинг ҳадисини олганди. Мишмишларга кўра, Имельда Филиппин курортидаги пляж учун Австралиядан қум келтиришни буюртирганди, бу бюджетга қанча маблағга тушгани ҳақида эса тарих сукут сақлайди.
Тарқалган гап-сўзларнинг аксарияти Имельда Маркоснинг бежирим пойабзалларга ишқ-муҳаббати билан боғлиқ. Кези келганда айтиб ўтиш лозим, филиппинликларнинг 40 фоизи бу пайтда деярли ялангоёқ юрарди. Бироқ биринчи хонимнинг пойабзал кийимлари сони уч минг жуфт донадан ортиқ эди. Улар АҚШга қочиб ўтишгач, уларнинг саройида пойабзалларнинг учдан бир қисми қолиб кетганди. Вақт ўтиб оролликлар пойабзал музейи очишди, унда биринчи хонимга тегишли олтин ва қимматбаҳо тошлар билан зийнатланган оёқ кийимларни кўриш мумкин бўлди. Шу нарса маълумки, филиппин аёллари учун Имельданинг оёғи катта бўлиб, 39 ўлчамда эди.
Диктатор завжаи муҳтарамасининг яна бир алоҳида ишқи қимматбаҳо тош ва тақинчоқларга тушганди.. Улардан энг севимлиси қачонлардир рус императори Николай II оиласига мансуб 25 та дуру жавоҳирли тақинчоқ эди, бу Имельдага 4 миллион долларга тушганди. Кейинроқ маҳаллий ОАВнинг ёзишича, биргина шунақа тилла буюмни сотиб 4 минг нафар филиппинлик ўсмир университетда ўқиши мумкин эди.
Президентнинг завжаси ҳар ҳафта дабдабали зиёфатлар уюштирар, унда Филиппин олий мақом хонимлари ўз либосларини кўз-кўз қилардилар. Маҳаллий кийим бичарларнинг айтишича, улар доим янги юмушларга ғарқ тушиб, кийимларни пешма пеш тикишга зўрға улгуришарди. Имельда очкўзлик тимсолига айланганди: ҳафтасига у кийимлар учун юз минглаб доллар совурарди, турли либос, кийим-кечакларни унга учоқда Франция ва Италиядан келтиришарди. Кўпинча биринчи хонимнинг ўзи харид учун Европага учарди.
Маркослар оиласи уюштирган оқшомларга тушиб қолишни ҳар бир Филиппин амалдори орзу қиларди. Президентлар оиласи хонадонида тунаб қолишга қолганларни ҳашаматли қимматбаҳо мебелли хоналар кутарди.
Биринчи хоним ростмана шоҳона қилиқларни ўзининг кенжа қизи тўйида намойиш этганди. Тўй учун махсус отель бунёд этилиб, учоқлар учиб қўнадиган йўлаклар барпо қилинганди, келин-куёв ёнидан ўтадиган ўнлаб уйлар тартибга солинганди. Араваларни Австриядан, тулпорларни Марокашдан етказиб келишганди.
ҚИЛМИШ-ҚИДИРМИШ
Фердинанд Маркос мамлакатни 30 йил давомида бошқарди. 70 йиллар бошида у мурватларни жуда ҳам қаттиқ буради: парламентни тарқатишга ҳуқуқ берадиган, конституциядаги моддаларни бекор қиладиган, суд ва матбуотни ўз назоратига оладиган фавқулодда ҳолатни жорий этди, шунингдек мухолиф кучларга нисбатан очиқчасига овни бошлади. Бу вақтда 30 мингга яқин ўзгача фикрловчилар- талабалар, маданият ва санъат арбоблари, ўқитувчи ва сиёсатчилар ҳибсга олинди. Уларнинг кўпчилиги қийноқларга, зўрлашларга дучор этилди. 3,2 минг одам ўлдирилди, 100 дан ортиғи ҳозиргача бедарак йўқолган ҳисобланади.
Ҳайратланарли жиҳати шундаки, Америка ва Япония ҳукумати президент қанчалар маблағни совураётганидан хабардор эдилар. Бироқ улар бунга кўз юмишни маъқул топишган. 1986 йили мухолифатчилар армия қўллови остида Маркосни ағдаришади. Саройни ўраб олган оломон диктатор ва унинг оиласи танасини парча-парча қилиб ташлашга тайёр эдилар. Аммо у оиласини олиб АҚШга қочишга муваффақ бўлди.
Шу вақтда Манилада антикоррупцион трибунал ташкил этилди. Собиқ давлат раҳбари ва унинг гумашталарига нисбатан юзлаб жиноий ишлар очилди. Лекин қўлида мислсиз миқдорда пул йиғилган президентни ушлаш қийин эди.
Дунёнинг энг яхши адвокатлари қонунни хаспўшлаб ўтиш йўлларини қидириб, суд жараёнларини секинлаштиришга уринардилар.
1989 йили Сиэтлда суд ҳайъати президент оиласи 1981 йили икки нафар мухолифатчини ўлдириш мақсадида фитнада қатнашганликда қарор қибул қилди. Маҳкама ҳалок бўлганлар оиласига 15,1 миллион доллар товон пули тўланишини тайинлади, бироқ қариндошлар ҳанузгача ушбу пулни олишмаган.
1989 йили Маркос Гонолулуда вафот этди: 72 ёшли сиёсатчининг буйраги ишлашдан тўхтади. Ўлимидан олдин у қўлга киритган миллиардлари ҳақида шоирона асосларни ўйлаб топди. "Мен Томоюки Ямасита (Филиппиндаги уруш пайтидаги Япониянинг босқинчи кучлари армияси) хазиналарини топдим."- дея баёнот берди диктатор. Мишмишларга қараганда, у бебаҳо санъат намуналари ва олтин қуймаларини ғорда яширган, ўлими билан бу ҳақдаги барча сирларни ўзи билан олиб кетган.
Бир вақтнинг ўзида барибир Маркоснинг умр йўлдоши маҳкама курсисига ўтирди. Кўз ёшларини ҳассосона юзидан сидирган Имельда нолакорлик билан тул аёл эканини, эри нима ишлар қилганидан хабари йўқлигини билдирди. Аёлга кўра, эри давлатга ҳеч қандай ёмонлик қилмаган, зотан у бунгача бадавлат бўлишга улгурганди.
Имельдага нисбатан юзлаб айблов иши илгари сурилди, уларнинг аксариятида у эри Фердинанд Маркос ҳокимияти даврида ноқонуний бойлик орттиришда айбланди.
1993 йили Манила суди диктатор бевасини фирибгарликда айблаб, 18 йилга озодликдан маҳрум этишга ҳукм қилди. Собиқ биринчи хоним апелляцияга берди, орадан беш йил ўтиб айбловда қандайдир ноаниқлик аниқланди ва у буткул оқланди. Маҳкама биносидан Филиппин аёли бошини адл кўтариб чиқди, унинг нигоҳида ҳеч қандай афсус аломати зоҳир эмасди. Бундан сўнг у ҳатто у омадли тарзда сиёсатда қатнашди: уч марта вакиллар Палатасида сайланди.
Филиппин ҳукумати ҳар ҳолда бир неча ҳолатларда собиқ президент оиласи ўмарган бойликларни қўлга киритишга муваффақ бўлди. 2004 йили Швейцария банки билан судлашиб, 684 миллион доллар маблағ мамлакатга қайтарилди, бунда Маркосларнинг давлат ғазнасига қайтарилган ўнлаб компаниялари акциялари, ўнлаб уйлари, қимматбаҳо тақинчоқ, картиналар савдога қўйилди.
Оқлов ҳукмига қарамасдан Манилада диктатор ва унинг хотини айбсизлигига одамлар ишонишмайди. Маҳаллий фуқаролар эр-хотинлар мамлакатнинг 7 миллиард долларлик миллий бойлигини ўғирлашган ва мазкур пуллар ҳозирда жаҳоннинг турли банкларида сақланади дея қатъий фикрлайдилар.
К. Дворецкий. lenta. ru
