Нафратнинг охири. Николае Чаушеску

Николай Чаушеску 1918 йилнинг январида Скорничешти румин қишлоғида туғилган. 12 ёшли бола чоғида у тирикчилик илинжида қишлоқдан шаҳарга ишга кетди. Пойабзал устаси бўлиб ишга жойлашди, Бухарест кўчаларидаги ўткинчиларнинг пошнасига иштиёқ билан мих қоқди, бўш вақтларини эса, расмий таржимаи ҳолига кўра, кўча юриш намойишларида ўтказди. 

Николае 15 ёшида илк бора полиция маҳкамасига тушди. Шундан кейин ҳибслар кетма кет юз берди. Турмахонада у Руминиянинг бўлғуси коммунистик лидери Георгиу Деж билан танишди, унинг қўлида у оёқ қўли чаққон аскар вазифасини ўтай бошлади. 

ЙИГИТАЛИ ЧАУШЕСКУ

Фашистлар диктатураси мағлубиятидан сўнг Николае Чаушескунинг ишлари олдинга силжиб кетди. 1955 йилдаёқ у Сиёсий Бюро аъзоси бўлди. 1965 йили Георгиу Дежнинг тўсатдан вафотидан кейин мамлакатда Бош котиб лавозимига кураш бошланди. Чаушеску номзоди партия ичидаги гуруҳларнинг барчасига баробар тўғри келарди. Улар уни ҳаммасига қулоқ осадиган қўғирчоқ деб ҳисоблашарди. Демак шу тарзда Скорничешти қишлоғилик деҳқон Андруцэнинг тўққизинчи ўғли Руминия раҳбари бўлиб етишди. Ўшанда ҳеч ким унинг бошқаруви 24 йил давом этиши ҳақида хаёлининг бир четига ҳам келтирмаганди. 

ЯККАҲОКИМ ЧАУШЕСКУ

Мамлакатни бошқараркан, Чаушеску "катта оға" сининг соцлагерлар борасидаги ташқи сиёсатини қўллаб ўтирмади. У изчил СССРнинг ғоявий душманлари билан алоқани йўлга қўйди: ГФР билан дипломатик муносабат ўрнатди, 6 кунлик Араб-Исроил урушидан сўнг Исроил билан риштани узишга шошилмади. 1968 йили у юксак чўққига кўтарилган йил бўлди. 21 августда Совет Иттифоқи ва бошқа социалистик давлатлар қўшинлари Чехословакияни босиб олди. Чаушеску нафақат Прагага румин ҳарбий гуруҳини юбормади, балким очиқчасига Чехословакия суверенетитетига дахл дея мазкур қадамни қоралаб чиқди. Бу мамлакат ичи ва хорижда унинг донғи таралишига туртки берди. Ғарб эса Варшава шартномаси чокидан сўкилаётганини ҳис этиб қувончи ичига сиғмасди. Яқин орада Совет Иттифоқига нисбатан очиқча қаршилик Чаушескунинг ҳам ўзи кутмаган натижаларни олиб келди: Ғарб Руминия ишчилар партияси бош котибига яхшигина молиявий кўмакни таклиф этди. 

  1970 йилларнинг бошида Руминия ўта йирик қурилиш майдонига айланди: бутун мамлакат бўйлаб янги завод-фабрикалар, замонавий турар-жой кварталлари бунёд этилди. Анъанавий аграр давлатдан у кишиларнинг кўз ўнгида саноат мамлакатига айланди, Николае Чаушеску эса миллий қаҳрамон дея эътироф этилиб, "Карпат даҳоси" деб эълон қилинди. 

  Чек-чегарасиз ҳокимият, халқнинг севгиси ва фақат ўзидан бошқа ҳеч ким йўқлигига тугал ишонч ўзининг ишини қилди: Чаушеску авторитар йўлбошчига айланди. У ўзини мутлақ ҳукмдордек тутди ва ўзига нисбатан шунга яраша муомала талаб этди. У ён атрофидагилар унинг ақл-заковатига ҳамду сано ўқишларини ёқтирарди, кимдир йўлини қандайдир кесиб ўтса, бунга тоқат қила олмасди. Ёқимсиз шахсларни лавозимидан четлаштиришарди, қамоққа тиқишарди, ҳеч бўлмаганда мамлакатдан бадарға этишарди. Ғарб давлатлари Чаушескунинг ўзига нисбатан қуюшқондан ташқари ишончи ҳақида билишарди ва бундан моҳирона фойдаланишарди. Руминия диктаторига навбатдаги келишув ёки шартнома олдидан совға тортиқ қилишарди. Масалан, АҚШ президенти Ричард Никсон унга 6 ўринли Buick Electra автомобилини туҳфа этганди. Ягона нусхада ясалган машина Чаушескуга хуш ёққанди. Америкалик президентнинг бундай очиқ қўллигини қадрига етиб, у кўп йиллар АҚШ билан дўстона муносабатда бўлди. 

ЧАУШЕСКУ РУМИНИЯСИ

1980-йиллар ўртасига келиб Руминиянинг ташқи қарзи 10 млрд доллардан ошиб кетди. Ғарб банклари кредити фоизлари мисли қадар ўсди. Зотан қарзни ёпиш 1990 йилларга тўғри келса ҳам, Ғарб Бухарестга қарзни сиёсий ён босишлар орқали тўлашни бир неча бор таклиф этди. Бошқача айтганда Чаушескуга Варшава шартномасидан ва ўзаро молиявий кўмак Кенгашидан чиқишга шаъма қилишди. Аммо у бу таклифларни рад этиб, мамлакати қарзларни ўз муддатидан олдин ҳам ҳам тўлай олиш қурбида эканини билдирди. Руминларга эса Чаушеску чинакам озодлик ва мустақилликка эришмоқ учун белни маҳкамроқ қисиб боғлаш зарурлигини тушунтирди. Шу тарзда мамлакатда қаттиқ иқтисодиёт даври бошланди. 

Чаушескунинг кўрсатмасига кўра, телевидение кунига икки соат кўрсатувлар намойиш эта бошлади. Қишки вақтда музлаткич ва бошқа рўзғорга керакли техник мосламалардан фойдаланиш қатъиян тақиқланди. Турар жойларни иситиш учун газни ёқиш мумкин эмасди. Иссиқ сув деярли узатилмасди. Тунда хонадонда қуввати 15 Вт дан ошмайдиган бир дона лампочкани ёқишга рухсат берилганди. Диктатор тарафидан белгиланган мазкур қаттиқ тартибни бузганлар жарималар билан жазоланарди. Бутун давлат очлик паёгига ўтирганди. Пойабзал ва кийим, биринчи эҳтиёж моллари учун дўконларда турнақатор узун навбатлар вужудга келганди. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ташқи қарз ҳисобига тўлиғича четга экспорт қилинарди. Руминиянинг ички бозорига дон ва бензин деярли кириб келмасди. Бухарестда қашшоқ деҳқонлар пайдо бўлганди. 

Ғарбга қарзлар тўлиқ қоплаб берилгани ҳақида Чаушеску 1989 йилнинг 12 апрелида тантанали эълон қилди. Бирорта социалистик давлат бундай ютуқ билан мақтана олган эмас. 

ЧАУШЕСКУНИНГ ОТИБ ТАШЛАНИШИ

Бироқ қорни нонга тўймай, иссиқлик ва электрдан маҳрум халқда норозилик кайфияти кучаяётган эди. Гулхан ёниши учун биргина учқун етарли эди. Ва шу тариқа 1989 йилнинг декабрь ойига келиб Тимишаорда халқ ғалаёнлари бошланди. Бунга руҳоний Ласло Текешнинг маҳаллий маҳкама қарорини бажаришни рад этиши туртки бўлиб хизмат қилди, унга кўра черков бошқаруви кўрсатмаси асосида унга бошқа жойга яшашга кўчиб ўтиши кўрсатилганди. Ҳукуматнинг суд қарори ижросига уринишларига жавобан диний кайфиятга йўғрилган ёшлар гуруҳи шаҳарда тартибсизликлар келтириб чиқарди. 

Тимишоардаги фожеий воқеалар дараги мамлакат бўйлаб яшин тезлигида ёйилди. Чаушеску исёнчиларга қарата огоҳлантиришсиз ўқ узиш ҳақида буйруқ берди, бу эса халқ қаршилигини бадтар кучайтириб юборди. Орадан бир неча кун ўтгач, у шахсан ўзи норозилик тўлқинини бостирмоқчи бўлди. Унинг одамлар олдида нутқи пайтида петард портлади, сабр косаси тўлган оломон шундай ҳайқирарди: "Чаушеску йўқ бўлсин!" Румин диктатори атрофидагилар унинг учун қарор чиқаришди- қуённинг расмини чизиш керак! 

Бироқ Николае Чаушеску ва унинг рафиқасига мамлакатдан қочиб, уни тарк этиш буюрмади. Руминиядан қочишга уринган президент оиласи минган тикучар Тирговишта қишлоғидан берироқда қўндирилди. Чаушеску оиласи маҳаллий ҳарбий гарнизонга келтирилди, бошида гўё ҳимоялаш мақсадида бир кун бронотранспортерда яшириб қўйилди, сўнгра эса уларни ўлдириш қарорига келинди. 

1989 йили декабрда ҳарбий трибунал эр-хотин Чаушескуларни ўз халқини қатли ом этишда, давлат мулкини йўқ қилишда, руминларга қарши ҳарбий ҳаракатлар уюштиришда, мамлакатдан чет элга қочишга уриниб, хорижга 1 млрд доллар маблағни олиб кетмоқчи бўлганликда айбдор деб топиб, отиб ташлаш орқали ўлим жазосига ҳукм қилинди. Исо Мавлуди тунида бу ҳукм ижро этилди. 

А. Зарубина