Dec 28, 2021
Яхшигина расм чизадиган штутхардлик ёш бир аёлга ҳеч қандай ёмонликни раво кўрмай, уни қўллаб қувватлаш ниятида бир танқидчи илк кўргазмасида унга деди:
-Сиз қилаётган ишларнинг бари иқтидорли ва нафис, бироқ сизда ҳали тубсизлик етишмайди.
Ёш аёл танқидчи нимани назарда тутганини фаҳмламади ва унинг қочиримини тезда унутди. Лекин орадан бир кун ўтиб, газетада ўша танқидчининг тақризи пайдо бўлди жумладан унда шундай дейилганди: " Ёш рассом аёл ўта истеъдод соҳибаси, ишлари бир нигоҳда эътиборни жалб этади, афсуски, уларда тубсизлик етишмайди. "
Шунда аёл ўйланиб қолди. У ўз расмларини қайтадан кўриб чиқди ҳамда эски тахламларни бир-бир титкилади. У барча суратларига бошқатдан разм солди, ҳозир устида ишлаётганларига ҳам. Сўнг эса бўёқ солинган идишнинг қопқоғини бураб, мўйқаламни артиб, тоза ҳаводан нафас олишга чиқди.
Ўша ўқшом у меҳмондорчиликка чақирилганди. Одамлар гўё танқидни ёдлаб олишгандек, мусаввиранинг улкан маҳорати ва йўл-йўлакай нигоҳдаёқ асарлари ўзига тортиши ҳақида сўзлашарди. Жудаям ортдагилар ва орқасидагилар пичирлашларидан аёл диққат билан тинглаганда, аниқ-тиниқ нима дейишаётгани ажратиб олди.
-Тубсизлик йўқ унда. Мана гап қаёқда. Истеъдоди бору, афсуски тубсизлик йўқ.
Келгуси ҳафта аёл ҳеч нима чизмади. У квартирасида ўтириб, ўзи ҳақида мушоҳада юритарди, бошида биргина ўй чарх уриб айланарди, у қолган хаёлларни сув қаъридаги саккизоёқ мисол ямлаб ютарди: "Менда нега тубсизлик йўқ?"
Иккинчи ҳафта аёл яна расм чизишга уринди, аммо бесўнақай чизгилардан бўлак ҳеч нима чиқмади. Баъзида у кичкина чизгини ҳам эплолмасди. Сўнгра у шу қадар титрадики, мўйқаламни банкага ботиришга жазмсиз бўлиб қолди. Шунда у йиғлаб юборди ва бақира кетди:
-Ҳа, ҳаммаси тўғри, менда тубсизлик йўқ.
Учинчи ҳафта қалин китобларга мук тушди, бошқа рассомлар ижодини ўрганди, кўргазма ва галереяларга бетўхтов қатнади. У китоб магазинига бориб, сотувчидан дўконидаги энг тубсиз китобни сўради. Қўлига қандайдир Витгенштейн асарини тутқазишди, аммо ундан ўзига тааллуқли ҳеч нима топа олмади.
Шаҳар музейидаги "Европа санъатига 500 йил" кўргазмасида бадиий тарбия ўқитувчиси бошчилигидаги мактаб ўқувчиларидан иборат гуруҳга қўшилиб олди. Леонардо да Винчи сурати олдида у тўсатдан олдинга чиқиб сўради:
-Кечирасиз, бу расмда тубсизлик бор ёки йўқлигини менга айтиб беролмайсизми?
Ўқитувчи унинг юзига нақ тиржайиб, деди:
-Мабодо мен билан ҳазиллашмоқчи бўлсангиз, хоним, эрталаб уйқудан вақтлироқ уйғонишингиз керак.
Ва бутун синф қаҳ-қаҳ уриб кулиб юборди. Аёл эса уйига бориб, ҳўнг-ҳўнг йиғлади.
Шундан эътиборан аёл янада бежороқ бўла бошлади. У ўз устахонасини деярли тарк этмасди, бироқ барибир ишлай олмасди. У узоқ вақтга тетиклашиш учун хапдорилар қабул қиларди, аммо бундай тетиклашиш нега кераклигини ўзи ҳам билмасди. У ҳориганда, стулида ўтириб ухлаб қоларди, чунки чуқур уйқуга кетишдан ҳадиксираб, каровотда ётишга қўрқарди. У ичишни бошлаб юборган, чироқни туни бўйи ўчиқсиз. қолдирарди. Аёл бошқа сурат чизмаётганди. Унга Берлиндаги бир антиквар телефон қилиб, бир неча эскизлар қилиб беришини сўраганда, трубкага бақириб солди:
--Тинч қўйинглар мени! Менда тубсизлик йўқ.
Ора-сирада у пластилиндан нимадир ясаган бўларди, бу бўлмағур, ҳеч нимага арзимайдиган алламбалолар эди. Аёл пластилинга бармоқларини суқиб ўтирар ёки ундан кичкина шарчалар ғўлаларди. Ташқи кўринишдан у ўзини ташлаб юборган қиёфада эди, ўзининг уст-эгнига қарамай қўйган, уйини ҳам йиғиштирмасди.
Унинг дўстлари хавотирга тушишди: "Унга ёрдам бериш лозим, унда ҳозир инқироз чизиғи. Бу инқироз ёки инсоний ёки ижодий маънода, ёхуд молиявий инқироз ҳам бўлиши мумкин. Биринчи ҳолатда қўлимиздан ҳеч нима келмайди, иккинчисида бундан ўзи чиқиши керак, учинчисида унга маблағ йиғиб беришни ташкиллаштиришимиз мумкин, лекин ҳарқалай бу унга ёқинқирамаса керак."
Охир-оқибатда аёлни тушликка ёки оқшомги меҳмондорчиликларга таклиф этиш билан чекланишди. У ҳар доим буни иши кўплигини рўкач қилиб рад этарди. Аслида у ҳеч қанақа иш қилмаётган, олдинга тикилиб, мойли лойни эзғилаб ўтирарди.
Бир куни у ўзи билан ўзи шу қадар азобли ҳолатда эдики, ахийри таклифлардан бирини қабул қилди.
Аёлни ёқтириб қолган бир ёш ўктам йигит, оқшомдан сўнг уни уйигача кузатиб, ўша таниш ният бўйича уникида қолмоқчи бўлди. Аёл бунга жавобан, марҳамат, бу ишни қилиши мумкин, чунки йигит ҳам унга ёқяпти; гап шундаки, у аёлда тубсизлик йўқлигига тайёр турса бас. Буни эшитган йигит ўз аҳдидан йироқлашди.
Қачонлардир яхши расм чизган аёл энди кун эмас, соат сайин тўкилиб борарди. У уйдан ҳеч қаёққа чиқмасди ва уйига ҳеч кимни киритмасди, кам ҳаракатланганидан семириб кетганди, алкогол ва хапдорилар таъсиридан жудаям тез қариётганди. Уйи чириб сасишни бошлади, устидан эса пағнаганлик ҳиди гуп этиб уриларди.
Ўз вақтида унга ўттиз минг марка мерос қолганди. Бу маблағга у уч йил яшади. Ўша пайт у Неаполга саёҳатга отланган, қайси важларга кўра, буни ҳеч ким билмайди. У билан сўзлашганлардан бири бунга жавобан ундан аниқлаштириб бўлмайдиган ғўлдирашни эшитган.
Пуллари тугагач, аёл расмларининг барини кесиб ўйиб ташлади, телевизион минора тепасига кўтарилди ва 139 метр баландликдан пастга сакради, Ўша куни қаттиқ шамол эсганидан, у минора қошидаги асфальт йўлакка қуламади, шамол уни ёрмазор бўйлаб ўрмоннинг энг қуюқ жойига, тиканли арчалар тепасига олиб бориб ташлади. Бунга қарамасдан, у ўша жойда жон берди.
Сариқ матбуот мазкур воқеани жон жаҳди билан илиб олди.
Бу тариқа суиқасд, парвознинг қизиқарли йўналиши, яна катта умид уйғотган, устига устак соҳибжамол қиёфадаги рассом аёл-- буларнинг бари юксак даражадаги қимматли маълумотлар эди. Унинг уйи шу қадар фожеий тусда эдики, сураткашлар унда алоҳида маъно юкланган тасвирларни муҳрлашди: минглаб бўм-бўш шишалар, чор тарафда бузилиш аломатлари, расмларнинг парчаланган қийтимлари, деворга суркаб ташланган пластилин қолдиқлари, ҳатто бурчак-бурчакдаги нажасларгача!
Газета яна бир бурилиш ясаб, учинчи саҳифасида яна бир маълумот чоп этишга аҳд қилди.
Адабий иловада бошида айтиб ўтилган танқидчининг мақоласи жой олганди, у унда ёш аёл ўз ҳаётига шундай мудҳиш якун ясаганидан ўз ташвишини изҳор этганди, "--Яна ва яна--ёзарди у,--бу биз тириклар устига ваҳшатли воқеа бўлиб нураб тушмоқда, биз ихтиёримизга зид тарзда ёш бир истеъдодли инсон ўз доирасида ўзини тасдиқлашга куч топганига шоҳид бўляпмиз. Назарда тутилаётган ҳолатда биргина давлат қўллови ёки шахсий ташаббуснинг ўзи етарли эмас, биринчи навбатда инсоний ғамхўрлик зарур, бадиий жабҳада онгли ижодий ҳамжиҳатликни юритиш лозим. Тўғри, алоҳида қайд этиш керакки, бу ерда мазкур фожеали якуннинг илдизи индивидуал ўзлик билан боғлиқ. Унинг беозор туюлган илк асарларидаёқ аслида бизга қўрқув уйғотадиган руҳиятнинг иккига парчалангани тикилмаганмиди, худди шундай махсус натижага эришиш мақсадида ўта ҳаддидан ошилиб, ички ҳолат бўрттириб кўрсатишга уринилиб, ранглар моҳирона омухталаштирилган ҳолда, бир вақтнинг ўзида тўлиб тошган ҳис-туйғулар ғажиб ташлангандек ифодаланиши бу яратувчи ижодкорнинг зулматли ўзлигига исёни эмасми? Ўша ҳалокатли , хулласи калом , бешафқат тубсизликка талпинишнинг ўзи ҳам шу эмасми? "
