Nov 01, 2022
Қирғиз актёри, рассом, жамоат арбоби Суйменқул Чўқморов 1939 йили Фрунзе яқинидаги кичик қўрғонда кўп болали темирчи оиласида туғилган. Оиласида ундан ташқари яна тўққиз фарзанд бор эди.
У болаликлигидан касалликка кўп чалинарди, чидаб бўлмас оғриқдан ғужанак бўлиб қорнини чангаллаб қоларди, ҳеч ким бола нима билан оғришини тушунмасди.
Фақат мактабга боришдан олдин, тўлиқ тиббий кўрикдан ўтаётганида шифокорлар кўнгилга таскин бермайдиган ташхисни қўйишди- туғма буйрак поликистози.
Шифокорлар дарров унга бу билан бутун умр яшашини айтишди, бу бедаво дард бўлиб, ҳаётдан эрта кўз юмишга олиб келишидан огоҳлантиришди. Ва Суйменқул касаллик маромини секинлаштириш учун шифокорлар кўрсатмаларининг ҳаммасини бажариб борди.
Врачлар ҳар куни кўпроқ ҳаракатда бўлишини, чопиши ва сакрашини тавсия этишди. Суйменқул волейбол билан фаол шуғуллана бошлади. Даставвал мактаб секциясида, сўнг эса бундан кўтарилиб, ҳатто республика терма командаси сафида ҳам ўйнади.
Лекин спорт унинг асосий севган машғулоти эмасди, бу унга касалликка қарши курашишга шунчаки восита эди. Уни чинакамига тасвирий санъат ўзига ром этганди.
1964 йили 25 ёшли Суйменқул Ленинграддаги И. Репин номидаги рассомчилик, ҳайкалтарошлик ва архитектура институти дипломини олади. Сўнг эса ўзи вақтида таҳсил олган Фрунзе бадиий санъат билим юртида дарс беради.
1967 йили тўсатдан уни кинога таклиф этишади. Унинг қиёфаси "Қирғизфильм" киностудиясида суратга олинаётган "Қараш довонидаги отишма" фильми қаҳрамони учун жуда мос деб топилганди.
Роль яхши ижро этилди ва Суйменқулнинг ўзи ҳам актёрлик санъатига муккасидан шўнғиб кетди, шунинг учун кетма кетликда роллари кўпайди, бу эса унинг билим юртидаги ўқитувчилик фаолиятини четга суриб юборди.
Кейинги беш йилда у саккизта фильмда қатнашди, "Иссиқкўлдаги алвон қизғалдоқлар" картинасидаги ижроси Тбилисидаги бутуниттифоқ кинофестивалида энг яхши эркак роли мукофотига лойиқ кўрилди.
Актёрга кўпроқ машҳурликни А. Кончаловский сценарийси асосида яратилган " Еттинчи ўқ" совет жангари фильмидаги қизил милиционер Мақсумов образи келтирди.
Айнан шу фильмда япон режиссёри Акира Куросава уни кўрди ва ўзининг "Дерсу Узала" фильмига уни таклиф этди.
Фильм "Оскар" ни олди, Суйменқул Чўқморов эса Қирғизистон халқ артисти унвонига сазовор бўлди.
У актёрлик маълумотига эга бўлмай туриб, бор йўғи 8 йиллик кинофаолияти учун мазкур унвонни эгаллаган республика миқёсида биринчи актёр ҳисобланади. Зотан унинг образлари бунга муносиб бўлиб, ёрқин ва ўта ҳаётий эди.
Кейин эса яна йигирмага яқин асарлар бўлди. У кинодаги жами фаолияти учун ўнлаб турли мукофот ва дипломларни қўлга киритди.
Суйменқул Чўқморов Салима Шабазовага уйланганди. Улар жуда ёш чоғларида Фрунзе бадиий санъат билим юртида танишишганди, Кейинроқ Салима ҳам турмуш ўртоғи сингари Ленинграддаги олийгоҳни тамомлади. У бутун умрини Ғапар Айтиев музейида ишлаб, санъатга бағишлади. Мазкур жуфтликда отасининг севимли қаҳрамонларидан бири шарафига қўйилган Бактигул исмли ёлғиз ўғил фарзанд туғилган.(У ҳозирда Канадада истиқомат қилади.)
С.Чўқморов республикада энг таниқли санъаткорга айланди ва қайси қирғиз актёрига биринчи бўлиб СССР халқ артисти унвонини бериш кераклиги ҳақида масала кўтарилганда, Суйменқул Чўқморовдан бўлак бунга лойиқ хизмат кўрсатган ва муносиб санъаткор республикада топилмади.
Шу билан биргаликда у касаллик билан олишишдан тўхтамади. Ҳар йили касалхонада ётишга мажбур эди, бу ерда унга доимий муолажа олиб борилиб, бунинг ичига жарроҳлик амалиётлари ҳам кирганди. У жами 56 та (!) жарроҳлик аралашувини бошидан кечирди, бу уни сўнгги кунигача иш биланд банд бўлишига йўл қўйиб берди.
Актёрда кам учрайдиган касаллик мавжуд эди. Унинг бир буйраги туғма бўлмай, иккинчиси ўрнида майда ишлайдиган буйракчалар бор эди.
Ҳаётининг охирги йилларида актёрга суюқлик ичиш меъёрга қараб белгиланганди: у фақат икки стакан сув ича олиши мумкин эди. Айтишларича, Чўқморов биринчи стаканни бир ҳўплашда сипқориб ичиб қўйган, иккинчисини эса яхлатиб, кичкина музчалар шаклида куни бўйи истеъмол қилган. У доим шифокорлар назорати остида зонд билан яшаган.
У умр бўйи, ҳар бўш вақтида тасвирий санъат билан шуғулланишни канда қилмади. Унинг кўплаб ишлари Бишкекдаги миллий санъат музейида намойишга қўйилган.
Бироқ касаллик барибир кучли чиқди. 1992 йили 52 ёшли актёр вафот этди.
Унинг номи билан Бишкекдаги кўча номланган, республика пойтахти марказида ҳайкал ўрнатилган, ҳатто маҳаллий миллий валюта-5000 қирғиз сомида унинг портрети муҳрланган.
У ўз республикаси ташқарисида таниқли бўлган ягона машҳур миллий санъаткордир.
