Суқрот. Ҳақиқатнинг энг тубида

Қадимги юнон файласуфи Суқрот ҳақли равишда фалсафа отаси ҳисобланади. Айтмоқчи, у бирорта ҳам асар ёзмаган. Унинг барча ўй-фикр ва ғоялари шогирдлари Афлотун ва Ксенофонт меҳнати туфайли бизгача етиб келган.
Суқрот Афинада эрамиздан аввалги 469 йилда таваллуд топган. Отаси Сафроникс ғишт терувчи бўлган, Онаси Фанерета эса доя. Ўзининг камтарона келиб чиқишига қарамасдан, у сабоқлари шу кунга довур долзарб буюк файласуф бўлиб қолмоқда.
Моҳиятан, бошида ҳеч ким унда бундай истиқболни пайқамаганди.Суқрот Афинада ўша даврда ҳар ким кечираётган оддий ҳаётни яшаётганди. Маълум вақт отаси изидан бориб, яхшигина ҳайкалтарош бўлиб ҳам етишди, ахир у жудаям меҳнаткаш ва тоқатли эди. Шунингдек, турли кураш ва беллашувларда алоҳида ажралиб, жасурлик намунаси ҳам бўлган. Бироқ нотиқлик ва фалсафага муҳаббат барисини енгди. У енгилмас мубоҳасачи деб донг қозонган донишмандга, қимматбаҳо совғаларни рад этиб, нуқул эски либосда оёқяланг юрадиган афтодаҳолга айланди.
Суқрот таниқли файласуф бўлиб етишгач, ўзига кўпгина душман орттирди. Гап шундаки, у ҳамма нарсани шубҳа остига қўяр, доим фуқаролардан у ёки бу нарса ҳақида қандай ўйлаши ҳақида эзмаланарди. Унинг ахлоқий тизимида иккитомонлама стандартларга ўрин йўқ эди. Одамларга бу тушуниксиз ва ажабланарди туюларди. Шунинг учун уни тақиб остига олиб, ғоялари устидан кулишарди. Охир-оқибатда Суқротни маҳкамага тортишиб, уни ўлим жазосига ҳукм этадилар.
Айтмоқчи, унинг ҳаётидаги сўнгги лавҳа ҳам ҳаётий сабоқларидан биридир. Ҳикоя қилишларича, у ўлим жазосига ҳукм этилгач, маҳкама биносидан чиқаётганида, . баҳслашиш учун жойида тўхтаган. Бундай фожеий лаҳзада у диний нуктадон Евфтифрон билан эзгулик борасида мунозарага киришган. У ўлим жазосидан қутулиш имконларидан фойдаланмади, чунки Афина қонунларига бўйсунишни муқаддас бурч санарди.

Демак, Суқрот ҳаётига оид 5 та муҳим сабоқ.

1. Камсуқумлик: буюк файласуфнинг энг муҳим сабоқларидан бири.


Суқрот ташқи кўриниш жиҳатдан ажабтовур қиёфа эгаси эди. У пастқам бўйли бўлиб, устига устак қорни ташқарига чиққанди. Бундан ташқари юзи қўпол тузилишга эга эди,  каттакон кўзлари шокосасидан бўртганди. Шу манзарада бурни ингичка ва бежирим эди. Шунинг учун қолган файласуфлар уни масхара қилиб, сўкишарди.
Шунга қарамасдан бундай муносабат "фалсафа отаси" га ҳеч ҳам таъсир қилмасди. Аксинча, у доимий танқид ва калака қилишларига эътибор ҳам бермасди. Суқрот жудаям камтарона умр кечирар, мудом жандаси чиққан ёпинғичда юрарди. Ялангоёқ юриб, деярли емасди,  ичмасди.
Файласуфлардан бир ҳатто бирорта қул ўзига нисбатан Суқрот ўз шахсига раво кўрган муносабатни ҳоҳламайди, деб ҳам айтиб кетган. У эса ўжарлик билан ҳаёти мисолида энг муҳими камсуқумлик, камтарлик эканини уқтирарди.

2.Ўзгалар шахсий хослигига эҳтиром

Ушбу файласуф ҳаётидаги қизиқарли ҳолатлардан бири-у ҳеч қачон ҳеч нима ёзмаган. Унинг ғояларига барча лол бўлишига қарамасдан, Суқрот уларни фақат суҳбат ёрдамида етказиш мумкин дея ишонарди.
Файласуф ҳар бир инсон ўз ғояларини ўзи ривожлантириши керак деб ҳисобларди. Яъни, мабодо у фикр ва тасаввурларини қоғозга туширса, бу қолганларнинг ақлий шаклланишига таъсир кўрсатарди.
Шунинг учун Суқрот ўзгача сабоқ бериш усулини ўйлаб топди: У суҳбатдошлари билан барчасини гумон ва киноя остида тутиб, узоқ сўзлашарди Шу ҳолда у нарсаларга нисбатан турлича нигоҳда боқишни ўтгатди.

3.Тингламоқ ва эшитмоқ.

Суқрот хассослик ва устамонлик билан ўз билимини етказа олган. У одамларни тингларди. Шу билан ўйлашга, мушоҳадалашга, хулоса чиқаришга, демакки, ўсишга ундарди. Ҳозирги кунда кўплаб педагоглар мазкур услубни қўллашга уринадилар, лекин улар бу борада жуда оз муваффақият қозонаётганликларини қайд этиш лозим. Жумладан, инсон психикасини ўрганган швейцариялик психолог Жан Пиаже бу услубдан фойдаланган.
Суқрот гапни суҳбатдошларига берилган саволлардан бошлаган. У уларни айнан асосларини тушунишга ёрдамлашадиган кетма-кетликдаги ёки пайдарпай саволларга тутарди, бу ҳолатда ўқувчи-шогирд хулосага ўзи мустақил ҳолда келиши лозим эди.
Суқротнинг устоз сифатидаги ўрни- у шунчаки тинглаб, савол берарди.

4.Ҳақиқатнинг тубигача етиш.

Суқрот шундай деган: "Мен ҳеч нимани билмаслигимни биламан." Бу шунчаки шиор ёки ўзига диққат қаратиш усули эмасди. Чунки у жудаям очиқ ва чўрткесар киши бўлган. Суқрот чиндан ҳам ҳақиқат нелигини билмаслигига ишонган. У жавоб топишдан аввал саволларга кўмиб ташлаган, нимагадир яқинлашиш учун дунёқарашни кенгайтириб борган.
Сўнгроқ Суқрот шундай деганди: "Ўзингни англа." Бу билан барча инсонлар табиатини тушуниб етишга уриниб ҳам кўрмаётганлигини уқтирган.
Бунинг ўрнига у бизга ўзимизни ўзимиз тадқиқ этишимизни таклиф қилган. Ахир бу инсон ўзи ҳал этадиган ажабтовур сайру саёҳатлардан бири эмасми?

5.Юмор ҳисси

Суқрот ғаройиб юмор ҳисси эгаси эди. Бу унинг хотини Ксантиппа ҳақидаги латифаларида ўз аксини топган. У файласуфдан 30 ёш кичик ва жуда ҳам ёқимсиз оғир хислатли аёл эди.
Қачондир Суқротдан нега унга уйлангани ҳақида сўрашганда, бунга жавобан у шундай деган: "Ахир бундай ёмон табиатли кишига уйланиш ажойиб-ку, Бу қолган одамларга қандай чидаш лозимлигини ўргатадиган энг мақбул мактабдир."

Суқрот ва Ксантиппа

Суқротни ўлим жазосига ҳукм қилишганда, хотини Ксантиппа унинг олдига видолашиш учун келди ва йиғлади: "Қўй, йиғлама, биз барчамиз ўлимга маҳкуммиз."-деди Суқрот аёлга. Ксантиппа бунга раддия билдириб деди:" Ахир сени адолатсиз ҳукм этишдилар-ку! " Бунга жавобан Суқрот айтди: " Сенингча, мазкур вазият агар мени адолатли ҳукм этишганда камроқ қайғули бўлармиди? "