Apr 29, 2021
1926 йилнинг февралида совет биологи Илья Иванов Африкага- шимпанзе ҳайвонини инсон эркаклик уруғи билан сунъий ҳомилалатиш учун меҳнат сафарига юборилади.
" Сизга бир таклиф билан чиқяпман. Газеталардан маймунларни одам шаҳвати билан уруғлантираётганингизни билдим, лекин тажрибангиз иш бермабти. Бу масала мени аллақачондан буён ўйлантиради. Илтимосим мени ҳам мазкур синовга жалб этинг. Ўтиниб сўрайман, сўзимни ерда қолдирманг. Тажриба билан боғлиқ барча талабларга бажонидил рози бўламан. Ҳомиладорлик рўй беришига имоним комил.
Мабодо мени рад қилсангиз, унда чет эллик бирор зоолог олимнинг манзилини беришингизни сўрайман, "- бундай мазмундаги хатни И. Иванов ленинградлик аёлдан олади. Бу каби мактуб бир дона эмас: олимнинг одамни маймун билан урчитиши ҳақида эшитган бутун Совет Иттифоқидан аёллар мазкур ғайриоддий тажрибада қатнашиш истагини билдиргандилар.
Замонавий кишига қандайдир мутантни яратиш мақсадини олға сурган Илья Иванов эсдан оққан одам сифатида туюлиши мумкин. Аслида эса жониворларни сунъий уруғлантириш бўйича йирик мутахассис ҳисобланган олим 1899 йилдан сичқон ва каламуш, зебра ва эшак, буғу ва сигирлар гибридини яратишни бошлаган.
Янги ғояси ҳақида Австриянинг Граце шаҳрида 1940 йили зоологларнинг бутунжаҳон конгрессида баён этган.
1925 йили Иванов ғоялари билан Бауман номидаги Москва техника олий билим юрти ректори Николай Горбунов қизиқиб қолади. У ҳосил қилинадиган гибрид "муҳим илмий аҳамият" касб этиб, Совет Иттифоқига барча мамлакатлар диққатини тортади, деган фикрда эди. Ивановнинг ўзи эса бир неча бор хорижда одамни маймун билан урчитишни исташлари, лекин диний ва ахлоқий жиҳатдан бу тариқа тажрибаларга тоқат йўқлигидан бунга қўл уришдан қўрқишаётганини баён қилган.
Совет биологининг тан олишича, ғайритабиий мавжудот яратиш ғояси унга тегишлимас. Илья Иванов 1908 йили голландиялик натуралист Бернолот Мунс одам уруғини горилла ва шимпанзега жойлаштириб, тажриба ўтказиш мумкинлиги ҳақида баёнот билан чиққанини яхши билган. Мунс ҳатто Француз Конгосига экспедиция учун пул ҳам йиққан, бу ерда орзудаги урчитиш жараёни рўй бериши лозим эди. Шунингдек у, "Ҳақиқат. Инсон келиб чиқишининг тажрибавий тадқиқоти" мавзуидаги қўлланмасини ҳам чиқарган.
1925 йили кузида Николай Горбунов Фанлар Академиясидан Илья Ивановнинг Африкага сафари учун 10 минг доллар ажратишга эришди. Кейинги йили февраль ойида Киндияга, Француз Гвинеясининг катталик жиҳатдан учинчи шаҳарига хизмат сафарига отланади. Лекин бироз вақт ўтгач, мазкур станцияда жинсий балоғатга етмаган шимпанзелар мавжудлиги аён бўлади.
Ўшанда олим Гвинея губернатори билан ёзишади, ундан тажрибаларни Конакрида-мамлакат маъмурий марказида ўтказишга рухсат сўрайди. Конакрига биолог ўғли Илья билан йўл олади. Катта Ивановнинг ўзи ёши улуғ маймунларни овлаш ишларини шахсан кузатади.
" Шимпанзени овлаш усуллари намойишкорона қўполлиги билан ажралиб турарди,-деб ёзганди ҳужжатчи Олег Шишкин.-Тунлари ов ҳудуди аҳолиси маймунлар подаси изидан тушарди. Кейин эса найза ва паншахалар билан қуролланган аборигенлар шимпанзени ёлғиз дарахт остига қувиб боришарди. Кейин эса атрофига гулхан ёқишарди. Чора тополмаган маймун дарахт тепасидан ўзини пастга улоқтирар, унга аборигенлар яқинлашиб, таёқ билан савалаб, жиддий жароҳат етказишарди. Қулоғи том битган ва танаси мажруҳланган, қўл-оёғи тахтакашга боғланган жонивор овчиларга қаршилик кўрсатолмасди. Бу тахтакашни тўрт африкалик елкасида кўтариб кетарди. "
1927 йилнинг февралида Иванов иккита урғочи шимпанзега номаълум донорлар уруғини юбориб, тажриба ўтказади. Ёзда эса яна бир Қоравой лақабли маймунда ҳам уруғлантириш ишини олиб боради.
Мазкур учала ҳолатда ҳам ҳомиладорлик рўй бермайди.
Биолог умидларини узмади- энди у аёлларни нар шимпанзе шаҳвати билан уруғлантиришни таклиф қила бошлайди, Олимнинг ҳамкасблари эса бу ташаббусни олқишлашмади. "Ғайриодатий изланишларимга атрофда очиқчасига бурун суқиш ва безорича муносабатдан бошқа тоқатли қарашни учратиш амримаҳол,-деб ёзганди Иванов 1927 йилда.-Бироқ мен енгилмоқчи эмасман, " оқсоқоллар" ва уларнинг лайчалари таъна-дашномига тупураман, бошланган тажрибаларни жўяли натижаларга етказиб, қўйилган саволларга жавоб топишда давом этаман. Келишувлар олиб боряпман, академик қалпоқ бошида қўндирилмасаям, соғлом ақл ва касбий тоқатли қаердандир қўллов кутяпман. "
Иванов режалари амалга ошмади орадан айтарли бироз вақт ўтгач, Ивановга сиёсий айб қўйилиб, Олмаотага сургун қилинади, у ерда миясига қон қуйилишидан вафот этади.
Совет биологининг тажрибалари асарларда маданий аксини топган., жумладан, машҳур бастакор Дмитрий Шостакович "Оранго" асарини яратишни бошлайди. Унда бош қаҳрамон одам ва маймундан чатишган мавжудот эди. Шостакович Иванов билан шахсан таниш эди. Ҳатто ҳалокатидан олдин 1929 йили унинг Сухумидаги илмий станциясида ҳам бўлганди.
Композитор асарида яримодам-яриммаймун биологик тажриба асосида дунёга келади. Лекин уни лабораторияда ушлаб туришга тўғри келади, ниҳоят у халос бўлади, журналистика билан шуғулланади, Биринчи жаҳон урушида қатнашади, уйланади, ҳатто жосус сифатида ўзини синайди.
"Эсна, Оранго!", " Иссиқдан ҳайвон териси остида бўғиляпман", " Настя рақсга тушиб, Орангони тинчлантиради",- опера лавҳалари шундай номланиши лозим эди.
Номаълум сабабларга кўра операнинг муқаддимасидан бўлак бошқа қисмлари ёзилмаган.
gazeta. ru
