Apr 26, 2021
Тарихчилар 21-аср дастлабки ўн йиллигида барчамиз шоҳид бўлганимиз турк оммавий онгидаги тўнтарилишни тасвирлашганда , шак-шубҳасиз, "Қашқирлар макони" сериалини эслаб ўтмасдан иложлари йўқ. Бу шунчаки кинематограф услуби ёрдамида ҳаётий воқелик жамланган лойиҳа натижасими? Ёки продюсер ва сценаристлар жамиятда шаклланган "ижтимоий буюртма"ни ҳис этиб, моддий манфаат кўриш ниятида шу ишга қўл уришдими? Бу ҳақда хулоса чиқариш мушкул.
Сериалнинг оригинали (97 серия, 4 мавсум) 2003-2005 йилларда намойиш этилган. Сериал бошида турк махсус хизмати ходими, чинакам ватанпарвар, Босния ва Косовода хуфя ишлайдиган Али Жонжон Истанбулга чақирилиб, унга вазифа топширилади.
Жонжоннинг ёлғондакам ўлими уюштирилади, бир қанча пластик жарроҳлиги амалиёти унинг юз қиёфаси ва овозини ўзгартиради, у Пўлат Алемдар номи остида янги ҳаёт бошлайди. У бир қатор турк мафияси ичига кириб боради, ундаги мансаб пиллапояларидан кўтарилади. У бирин-кетин барча турк соҳаларини қамраб олган, кенг халқаро илдизларга эга империя сир-асроридан воқиф бўлади.
Диққатни жудаям қитиқловчи қизғин воқеаларга бой детектив асар мелодрама билан ҳам уйғунлаштирилади. Пўлат- Жонжоннинг собиқ қайлиғи муҳаббатини қозонишга уринади. Фильм хайрли мурод-мақсадга етишиш билан якунланмайди, балки Пўлатнинг янги "дафни" билан тугалланади, лекин бу сафар ҳам унинг ростдан ўлдирилгани ҳақидаги савол очиқ қолади.
Сериал реал воқеаларга, биринчи навбатда мафия ҳақида маълумотлар тўплаган таниқли журналист Ўғур Мумжунинг 1993 йилдаги қотиллиги ҳодисаси асосига қурилган. Мазкур жиноятдан сўнг турк жамиятида фитна назарияси фавқулодда оммалашди, унга кўра Мумжу мафиянинг ҳукуматдаги юқори амалдорлар билан риштасини фош этганди. Сериалда ҳам журналист Севко образи мавжуд, у кўриниш жиҳатдан Мумжуга ўхшаш.
Турк жамиятида 90-йиллардаги сиёсат ва мафия дунёсидаги воқеалар сериал давомида бир-бирига уйқаш келтирилади.
Сериал Туркияда мисли йўқ шов-шувли шуҳрат қозонди, турк " совун опералари"ни хуш кўрмайдиган аҳоли қатлами ҳам навбатдаги қисмларни муштоқлик билан кута бошлади.
Пўлат эса( Муҳаммад Нажот Шамшоз ижросида) кўплаб турк ёшлари учун юрти учун жонини фидо айлайдиган ватанпарвар сиймосига айланди. Ҳатто улар орасида исмини Пўлат дея ўзгартирган ҳодисалар учраган.
Сериалнинг асосий қисмлари тугагандан сўнг, 2006-йил февралида Туркия экранларига тўлиқ метражли "Қашқирлар макони. Ироқ" фильми чиқарилди.
14 млнли бюджет билан у турк киноси тарихида энг қиммат ва кассабоп ҳисобланди.
Фильм сюжети учун "қоп воқеаси" деб аталган ҳаётий ҳодиса асос қилиб олинди. Саддам билан жон-жаҳд урушнинг сўнгги ҳафталарида турклар курд ишчи партияси базаларини аниқлаб топиш мақсадида Шимолий Ироқ ҳудудига махсус кучларни ташлайди.
2003 йилнинг 4 июлида Сулаймонияда Американинг 173-ҳаво десант қўшинлари бригадаси Қирқук вилоятида Саддам Хусайн ҳокимини излаш чоғида, уйни адаштириб қўйишади. Ироқ туркпараст фронтига тегишли бир неча ўн одам ҳибсга олинади. Улар орасида фуқаро кийимидаги турк махсус кучлар зобитлари, полковник, майор ва 11 аскар бор эди. Турк ҳукумати яшин тезлигида ҳаракатга тушди, АҚШ учоқларининг Туркия осмони ҳудудидан учиб ўтишини тақиқлаб, уларни озод қилиш талабини қўйишди, 60 соатдан сўнг ҳарбийлар қўйиб юборилди.
Америка "рэмболари" қандай муносабатда бўлишгани ҳақидаги матбуотга ҳикоялар (турк ҳарбийлари эканига ишонмагунларича) турк жамиятида ҳозирга довур аримаган нафрат ҳиссини қўзғатган. Хўрлаш ва ҳақоратларни кўтара олмаган зобитлардан бири ватанига қайтарилгач ўз жонига қасд қилади.
Вақт ўта бориб, мазкур ҳодиса "фитна назарияси" деб тушунила бошланди, бу ҳодиса шунчаки ҳарбий бошбошдоқлик эмас, АҚШ турклар "ўзидан кетиб қолмасликлари" учун огоҳлантириш деб кўрилди.
Фильм айнан "қоп воқеаси" баёнига таянади. Сулейман Аслан исмли зобит ўзини ўлдиришдан аввал акасига хат қолдириб кетади. Пўлат Асланнинг ўлимига айбдор америкалик командирдан қасос олиш учун Ироққа йўл олади.
Фильм АҚШнинг Ироққа ҳужуми тарихидаги реал ҳодисаларни акс эттирган, жумладан, Абу-Ғрайб қамоқхонасидаги қийноқлар ёки Муқардибда тўйдаги отишмалар. Бунга " бадиий безак " сифатида "террорчилар" танаси ички аъзоларини савдога юборадиган яҳудий шифокор (Гари Бьюзи иштирокида) воқеаси сингдирилган. Отишма-тўй манзараси тўлиғича тасвирланган бўлса, Абу-Ғрайб ва Тель-Авивга инсон таъна аъзоларини пуллашга жўнатадиган яҳудий доктор мазкур жанговар фильмда фон вазифасини бажарган.
Бу асар Ҳолливуд жанговар фильмларига хос бемантиқ "алмойи-жалмойи" сюжетдан иборат ва қоғоз картон декорацияларга тўла, аммо жанговар саҳналар моҳирона акс эттирилган." Барибир у Ҳолливуд фильмлари каби у қадар ёмон эмас. " Ўша вақтдаги Туркия ташқи ишлар вазири Абдулла Гулнинг фильм ҳақидаги мазкур фикрларига қўшилмасликнинг иложи йўқ. Ҳолливуддан фарқли ўлароқ, сериалда мафкуравий диалоглар сероб.
Пўлатнинг ўзи "ёғоч-тўнка" , муқова-расм қиёфа билан ажралиб туради, Аксинча ёнидаги бир жуфт ёрдамчилари жонли ва инсоний кўринади.
Асарда ғаним қаҳрамон Сэм Маршаллдир. У Американинг Арбилдаги қўмондони, шаҳарда "бўлиб ол ва бошқар" кўҳна ақидаси асосида ҳукмронлик юритади, курд, араб ва туркпарастларни бир-бирига қайрайди. У журналистлар кўзи учун "Халоскорларимиздан миннатдормиз!" ва " инсонпарвар кўмак тарқатиш" томошаларини уюштиради.
" Улар курдларга тоғларни, арабларга саҳрони ҳадя қилиб, ўзларига нефтни қолдиришди." Айнан курдлар америкаликларга гумашта этиб тасвирланади.
Ҳатто золим Маршаллнинг ҳамма йўл-йўриғини бажарадиган курд командири фильмдаги энг қизиқарли қаҳрамон, эҳтиромли диний уламо Абдураҳмонга қўл кўтаролмайди, унинг кўп жумлали монологида Исломга, жамият ва терроризмга дунёқараши акс эттиради. "Биз Саддамни яратганимиз учун гуноҳкормиз."
Энг ёдда қоларли кўриниш- шайх бошчилигида қўшиқ ва рақсларга омухта жамоавий сўфийлик зикр тушиш саҳнасидир. "Бизга курашдан бўлак бошқа танлов бағишлама."
Фильмда кўрсатилган америкаликлар икки тоифага ажратилади. Қотиллик ва одамларни хўрлаш билан кўнглини чоғ қиладиган қип-қизил аблаҳлар ва қўрққанидан кишиларни ўлдирадиган оддий йигитлар. Биринчиси устун чиқади, ҳатто виждони уйғонган иккинчиларининг жонидан кечишади.
"Бизникилар" охир-оқибатда ғалаба қозонади. Салоҳиддиннинг ханжари Маршаллни дўзахга равона қилади.
Умуман айтганда, бу ерда америкаликларни мутлақо ёмон деб бўлмайди. Улар бировнинг ибодатхонасига шунчаки ўз қонун-қоидалари билан суқилиб кирган ажнабийлардир.
Фильм хорижда қизғин ва кескин муносабатга учради, уни антиамериканизм ва антисемитизмда айблашди. Сиёсатчилар босими остида Германиядаги намойиши тўхтатилди.(ҳар ҳолда 1 млнга яқин томошабин фильмни кўришга улгурган), АҚШда чекланган прокатига йўл қўйилмади. Актёрлар Билли Зэйн ва Гарри Кьюзи матбуотда танқид қилинди.
Сценарист Баҳодир Ўзденирнинг баён этишича, фильмда кўрсатилган воқеаларнинг 60-70 фоизи ҳаётда ростдан юз берган ҳодисалардир. "Туркия ва Қўшма Штатлар иттифоқчидир. Ва биз ўз дўстларимизга аччиқ ҳақиқатни, улар ноҳақ эканликларини айтмоқчи бўлдик."
Блогер, livejournal. com
