"Олтин авф" оқибатлари

Севимли доҳий вафотидан сўнг НКВДнинг таниқли раҳбари Лаврентий Берия СССР тарихидаги қамоқхона маҳкумларига нисбатан энг йирик амнистияга ташаббускорлик қилди. Бундай амал бошқа мамлакатларда ҳам қўлланилган, бироқ жамиятнинг ҳаётига бунчалик чуқур ўрин қолдириб таъсир этмаган.

ЛАГЕРЬ ТИЗИМИ ИСЛОҲОТЛАРИ

1953 йилги амнистия мажбуран сақлаш лагерлари тизимидаги бошқарув ислоҳотлари доирасида пухта ўйлаб чиқилган тадбир эди. НКВД ходимларининг ўта жонбозлиги натижасида лагерлар миллионлаб фуқароларга тўлганди. Бундай кўламдаги хўжаликни кузатиш ва бошқариш учун керакли куч ҳамда молиявий харажатлар зарур эди. Сталиннинг ўлими янгиликка туртки берди ва 28 март куни "Правда"да амнистия ҳақида мақола эълон қилинди.

ЛИБЕРАЛ ИСЛОҲОТЧИ

Совет ҳукумати ўрнатилгандан сўнг мамлакатда илк бор либерализм учқунлари намоён бўлди. Унинг ижодкори Лаврентий Берия бўлиб чиқди, бунгача уни ҳурлик севувчиси деб санаш ниҳоятда мураккаб эди.
Орадан бироз вақт ўтгач, аҳамиятсиз жиноятлари учун қамоқда ўтирган кишилар озодликка чиқди. Амнистияга умуман 1,2 млн фуқаро жалб этилди. Мазкур жараённинг ижобий томонлари сифатида ҳомиладор аёллар, хўжалик жиноятини содир этганлар ва вояга етмаганлар озод этилганини қайд этиш мумкин. Афсуски, эркинликка қўйворилганларнинг аксарияти нима қилишларини, қаёққа боришларини билишмасди. Одатий турмушга мослашиш дастурлари ишлаб чиқилмаганди.

САЛБИЙ НАТИЖА

Мазкур ҳодисанинг "ўтирганлар" нинг жойлашиб кетолмаганидан ҳам кўра бошқа ўта салбий натижалари бўй кўрсатаётганди. Ўз муддатидан олдин "эркинлик"ка ўғрилар, зўрловчилар ва талончилар каби жиноий унсурлар қўйворилганди. Уларни лагерь ва турмахоналарда қисқа вақт давомида тўғри йўлга солишолмаганди, шунинг учун жиноий унсурларнинг йирик қисми пул ва таъминланган кишилар бор "нонли" районларни забт этишни бошлашганди.
Бир неча ҳафта давомида мамлакатдаги жиноий вазият абгорлашди. Милиция "гастролчилар" тўлқинини эплашга ожиз эди, СССРнинг алоҳида ҳудудларида эса зўравонлик ҳолатлари кучайди. Айрим аҳоли жойларида, масалан, Магадан, Қозон, Улан-Удэда вазият бутунлай назорат остидан чиқди.

ХУЛОСА ЎРНИДА

1953 йил воқеалари мамлакатда сиёсий мафкуранинг ўзгаришига яққол таъсир кўрсатди. Тез орада ҳукумат тепасига янги одамлар келди ва СССР ўз уфқига қараб эгила бошлади. Мамлакат аҳолиси улкан маданий карахт ҳолатига учраганди. Ёруғ келажак жонкуярлари ва бировнинг ҳисобига кун кўрадиганлар бир майдонда баробар тўқнашишди.
Жиноий унсурларнинг кескин ортгани жамият ҳаёти ўзгаришига олиб келди. Янги иборалар, тушунчалар, мода анъаналари юзага келди. Кундалик ишлатиладиган турмуш тили таркиби қамоқхона лаҳжасидаги сўзларга тўлди. Кўпчилик қонунни эмас, "тушунчалар" ни тан оладиган бўлди. Кўча эстетикаси мактаблар, армия ва ишлаб чиқаришга суқилиб кириб борди. Милиция ва совет бошқарув органлари бундай тўлқинга тайёр эмасди, шунинг учун жамият тезда ўзгаришга тушди. Татуировкага урф пайдо бўлди, уруш мавзусидаги қўшиқлар ўрнини шансон эгаллади. СССР титаниги ўзининг муз тоғига яқинлашиб борарди.