Мудҳиш синов

1970 йилларда серб рассоми Марина Абрамович бир тажриба ўтказди: кўргазма марказларидан бирида тик қотиб турди, ёнида эса турли жисмлар бор эди, болға, тўппончадан тортиб акварель бўёқларгача. Айни вақтда кишиларга бу жисмлардан бирортасини олиб, Марина билан ҳоҳлаганини қилишга рухсат берилганди.

Замонавий санъат дунёсида эътибор қозонган Марина Абрамовични перформанс оқимининг бувиси деб ҳисоблашади. Унинг чиқишлари борасида ўн йилликлардан сўнг ҳам сўзлашмоқда. Унинг тилга тушган акцияларидан бири "Rithm 0" деб номланган ва у 1974 йили Неаполда ташкил этилган.
"Rithm0" перформансининг ғояси жудаям жўн эди: Абрамович олти соат давомида бир жойда жим тик туриши лозим эди, уни томоша қилгани келган одамлар ёнидаги 72 дона нарсадан олиб, унинг танасига каллаларига нима келса, шуни қилиши мумкин эди.
Абрамович хона ўртасида туриб, бўйнига қўйидаги мазмундаги ёрлиқни осиб олганди: "Кўрсатма: стол устида 72 та предмет бор, уни менга истаганингиздек қўллашингиз мумкин. Перформанс. Мен объектман. Бу вақт оралиғида бутун масъулият ўз бўйнимда. Вақт ҳажми: 6 соат ( оқшомги 8 дан тунги 2 гача).
Столда "ҳузур учун жисмлар" ва "бузиш учун жисмлар" қўйилганди. Зарарсиз жисмлар орасида гул ва патлар бор эди. Хавфлиси эса пичоқ, соқол лезвияси ва ўқланган тўппонча эди.
Даставвалига томошабинлар уялишди, гул тутиб, уни ўпишди. Кейин эса ечинтиришди, танасига расм чизиб, уни ҳатто тилимлашди. Кимдир уни энига букчайтирди. Кимдир унинг қўлларини тепага кўтартирди. Бир эркак аёлнинг бўйнига лезвие билан чизиқ тортди. Томошабинлар мусаввира танасининг ҳолатини тез-тез ўзгартиришди. Баъзилар унга нарсаларни ёпиштиришди. Айрим эркаклар, уни ечинтириб, баданини ушлашга ташланишди. Улар ўз ҳатти-ҳаракатларини хандон кулги остида амалга оширишарди.
Перформанс кимдир қўлига тўппонча ушлаганида бино қўриқчиси томонидан тўхтатилди.
Учинчи соатда лезвия билан унинг кийимини тилка-пора қилиб ташлашди. Тўртинчи соатда айнан шу олмос билан баданини тадқиқ эта бошлашди. Уни ҳар-кўйга мажбурлашди. Кимдир қўлига тўппончани тутиб ўзига ўзи йўналтиришга ундади. Унинг диққати перформансга жамланганди, шунга ҳеч нимага бирор қаршилик кўрсатмади.
Абрамовичнинг шахсий таассуротлари одамлар унга берган азоблардан аянчлироқ бўлиб чиқди: "Бошида томошабинлар мени ўйнаб кўришмоқчи эди, кейин улар янада зулмкорга айланишди, бу нақ олти соатлик даҳшатнинг ўзгинаси эди. Улар сочларимни қирқишди, баданимга атиргул тиканини санчишди, бўйнимни кесишди, сўнг жароҳатга пластир ёпиштиришди. Олти соатлик перформансдан сўнг яланғоч ҳолда кўзимда ёш билан томошабинлар сари юрдим, буни кўриб улар хонадан тўлиқ маънода тумтарақай қочишди, чунки" тирилиб", уларнинг ўйинчоғи бўлишни бас қилиб, танамни бошқаришга ўтганимни тушунишганди. Ёдимда, ўша кеча отелга қайтиб, ойнага қараганимда, бир тутам сочим оқариб кетганини кўрдим."-дея хотирлайди Абрамович.
" Мазкур тажриба инсоният ҳақида қандайдир мудҳиш ҳақиқатни юзага чиқаради. У тўғри келган шароитда одамлар тезда сенга озор етказиши мумкинлигини кўрсатади. У ўзини ҳимоя қилмайдиган, қаршилик кўрсатмайдиган кишини осон топташ мумкинлигини намоён этади. Бу-агар мос шароитлар яратилса, аксарият тузуккина одамларнинг шубҳа қолдирмайдиган тарзда шафқатсиз кимсаларга айланишини намойиш этади. "