Jan 06, 2023
16 яшар Бернадеттанини онаси қизини ўзининг янги эри 34 ёшли барно йигит жаноб Мёрфига жудаям "ноз қараш" қиляпти дея ҳисобларди. Аммо аслида ҳолат бутунлай тескарича эди: бу жаноб Мёрфи деганларининг ўзи қизга суйкалиб тинчлик бермасди, йўлак олдида қоровул бўлиб ётиб оларди, турли жойларидан ушларди, ножўя ҳазил ва қичиқ гапларга эрк берарди.
Отаси тириклигида онаси Дороти Грэхам қизига илиқ ва меҳрли муносабатда эди, лекин бариси отаси вафотидан сўнг ва хонадонга жаноб Мёрфининг қадам босишидан кейин бутунлай ўзгарди. Дороти эси оғар даражада силлиқ юзида бежирим ингичка мўйлов тортган бу чиройли йигитга ошиқ бўлиб қолганди.
40 ёшли, ҳали ҳуснини йўқотмаган бинойидек тул хотинга атрофини рақибалар қуршаб олгандек туюларди. Навқирон эри билан бахтиёрликдаги турмушига у қизи Бернедеттани асосий хавф сифатида кўраётганди. Рашк ўти унинг азойи баданини кемирарди.
16 ёшга келиб Бернедетта ташқи жиҳатдан дуркун қизга айланди, онаси фикрича у ёшига нисбатан номуносиб етилганди. Грэхем хоним қизини кечалари қадимги Рим Мессалинаси ҳам уяладиган гуноҳга тўла ўй ва тушлар чулғаган деб ишонтиришга уринарди. Ва ўз ўзидан аёнки, қизчанинг ҳирси кўпчиганига восита деб беқиёс турмуш ўртоғини кўрарди.
Бир куни Грэхам юмуш билан банд бўлганида жаноб Мёрфи ўгай қизини сомонхонага судради. Орадан уч ой ўтиб она қизига кўйлаги тор келаётганини сезиб қолди. Дороти барчасини дарҳол тушунди ва Бернадеттани аёвсиз савалади. Мистер Мёрфи ўгай қизининг ҳимоясига ўтганда миссис Грэхамнинг жазаваси бадтар қўзиди:
-Энди менинг уйимда унга бошқа жой йўқ!
Бироз ўзига келиб олгач, аёл бурчакда йиғидан ҳўнграётган қизига кўзларидан олов пуркаб деди:
-Сен Магдалина уйига кетасан.
Биринчи Магдалина уйи Дублинда 1767 йили очилган. Муассаса таниқли саховатпеша аёл Арабелла Деннига тегишли эди ва илк кўринишида "йўлдан озган" аёлларни тарбиялашдек яхши ахлоқий мазмун касб этганди.
Мазкур уйга "парвона капалаклар" кўчанинг ўзидан ўзларининг ҳоҳишига кўра олиб келинарди. Муассасада улар бошпана ва емак топишарди, тикувчилик билан машғул бўлишарди. Тарбияланувчи муассасани истаган вақти тарк этиши мумкин эди.
Арабелла Деннининг ғояси католик черкови дидига хуш ёқди, сўнгра Ирландияда Магдалина уйларининг бутун бир тармоғи юзага келди. XIX аср охирига келиб бундай муассасалар нафақат Ирландияда, Англия, Франция, Испания ва Канадада ҳам фаолият юрита бошлади. Бироқ 19-аср сўнггидаги Арабелла Денни муассасалари ва Магдалина уйлари бир биридан жуда фарқ қиларди. Вақт ўта бориб муассасага кўчадаги "парвона капалаклар" дан ташқари қариндошлари феълига ўтиришмай қолган оддий аёллар ҳам қабул қилина бошланди. Муассасаларга гўё ўзини тутишни билмайдиган бева аёллар, ўсмир қизлар, никоҳдан ташқари ҳомиладор бўлган қизлар ва бошқалар келтириларди. Уларнинг бу ерга жўнатилишига оддийдан оддий сабаб- жудаям ҳирсни қўзғатувчи ташқи қиёфалари келтириларди , аёлларнинг ҳуснларини айбга йўйишарди.
Бу ердагиларни сақлаш шароитлари ҳам кескин ўзгартирилди. Черков энди бошидан ҳомийликни соқит этиб, Магдалина уйларини ўзини ўзи таъмин этишга қолдирди. Натижада тарбияланувчилар оғир меҳнат билан шуғулланишга мажбур эдилар , асосан улар кир ювишарди. Англияда қайсидир пайт бирданига бундай жойни "муассаса" деб аташни бас қилишди, энди улар " Магдалина кирхоналари" деб аталди.
Ишдан кейин тарбияланувчи қиз-аёллар узоқ вақтлик тоат-ибодатга йўлланарди. Муассасанинг ичкарисида баланд овозда сўзлаш ва кулиш тақиқланганди: бундан ташқари кўп пайт жим юриш даврлари қўлланиларди, бунинг қатъий ижросини синчков ходимлар- " Нажот ҳаракати" дан роҳиб ва роҳибалар кузатиб борарди.
Арабелла Деннининг "беҳаё" аёлларни тузатиш ғояси иккинчи даражага ўтиб кетди: эндиликда муассасалар жамиятга қайсидир йўсинда маъқул тушмаган аёллар учун ўзига хос жазолаш лагерлари бўлаётганди. Роҳиба ходималарга ёқимли туюлмайдиган тарбияланувчиларга нисбатан қаттиққўл чоралар қўллаш ҳуқуқи берилганди.
Муассасаларда танга жисмоний озор бериб жазолаш авжига чиққанди, эркак ходимлар эса, жумладан протестант роҳиблар мунтазам равишда "магдалиналар" нинг ҳуқуқсизлигидан истаганча фойдаланишиб , бунга оид масъулликни ҳеч ҳис этишмасди.
Энг асосийси бирор яқин қариндоши кафиллик бермаса қизлар муассаса остонасидан ҳатлаб, уни тарк этишолмасди. Қоидага кўра эса айнан ўша қариндошлар бадбахт аёлни "Магдалина кирхонаси" га олиб келиб ташлаган бўларди...
Буюк Британия ва Ирландия ҳукумати хайрия уйлари деворлари ичидаги ҳодисаларга кўз юмарди. "Магдалина кирхоналари" ҳукуматга фойдали эди. 10 минг сондаги деярли қул аёллар- давлат бекордан бекорга бундай афзалликдан воз кеча олмасди.
Натижада инглиз ва ирланд ҳукуматлари "Магдалина кирхоналари" нинг армия,шифохоналар, мактаб ва бошқа давлат идораларига хизмат кўрсатиш борасида черков билан келишувлар тузди .
Ёшидан қатъий назар тарбияланувчи аёллар роҳиба ходималарни "она" деб аташга мажбур эдилар, улар эса бунга жавобан уларни "бўтам" дейишарди.
Кафилликка оладиган қариндоши бўлмаган кўплаб аёллар бутун умрини муассаса деворлари ичкарисида ўтказарди.
Муассаса ичида нималар юз бераётганидан бехабар жамият аҳли унинг фаолиятини тўла тўкис қўллаб қувватларди.
Қизлар қайта тарбияланяпти, аскарлар кийими ювиляпти, ҳукумат пулни тежаяпти- ҳаммаси яхши ва олам гулистон. Албатта, бечора тарбияланувчилар бундай яхшиликдан бенасиб эдилар.
Натижада "Магдалина кирхоналари" Европада 20-аср охиригача фаолиятда бўлди. Энг сўнгги муассаса Ирландияда 1996 йили ёпилди, кўплаб тадқиқотчилар муассасалар тарбияланувчилар ҳуқуқсизлиги туфайли эмас, балки кир ювадиган машиналар тарқалишидан тугатилганига ишонишди.
1999 йилга келибгина жамиятнинг алоҳида диққат эътибори Магдалина муассаларига қаратилди. Ирландияда каттакон жанжал кўтарилди, унинг марказига католик черкови ва мамлакат ҳукумати чиқди. Бир қанча тарбияланувчи хотин-қизлар муассасалар ташкилотчиларини, уларнинг ходимларини, ҳомийларни, католик черкови роҳиб ва роҳибаларини ташқи дунёдан четлатишда, қулликда сақлашда, жисмоний ва руҳий зўравонликда айблаб чиқдилар.
Муассасалар ҳудудида ҳам аёллар, ҳам болалар кўмилган биродарлик қабристони топилди. Аниқланишича, вафот этган тарбияланувчилар ва уларнинг фарзандларини роҳиблар овозасиз яширинча дафн этишганди.
Ирландия ҳукумати узоқ вақт жамиятнинг даъволарига қаршилик билдириб келди, аммо 2013 йили бош вазир Энда Кенни кирхоналар тармоғида "ҳукуматнинг аҳамиятли иштироки" ни тан олди. Жабрланган аёллардан узр сўралди ва уларга товон тўланди.
Ҳукумат ва черковга кучли зарба етказиб, "Магдалина кирхоналари" ни йўқ қилган аёллар орасида 60 ёшли Мэри Смит ҳам бор эди. У Бернадетта Смит-айнан шу номда муассасага онаси томонидан топширилган Бернадетта Грэхамнинг қизи эди, Мэри шу ерда туғилиб, вояга етганди: уни жудаям болалигида роҳибалар онасидан дарҳол алоҳида ажратишганди.
Мэрининг омади кулганди: Дороти Грэхамнинг вафотидан сўнг отаси жаноб Мёрфи барибир уни кафилликка олди ва қиз кирхона даргоҳини абадиянга тарк этди. Кекса бу киши Бернадеттага ҳам кафил бўлмоқчи эди, аммо роҳиба аёллар унинг аллақачон дунёдан кўз юмганини билдиришди...
