Mar 26, 2021
Бир неча ой бурун Италияда қўним топган танишим алоҳида қизиқиш уйғотадиган воқеани гапириб қолди. Римга йўналган учоқ ичида йўл пайти вақтни ўтказиш учун у итальян профессори билан чақчақлашибди. У Италиядаги барча жиноий олам "мафия" деб аталишига ишониб, яқинда у ерда бўлиб, "мафия тортишувлари" га гувоҳ бўлгани ҳақида сўзлабди. Бунга жавобан профессор кулиб юборган ва Неаполда ҳеч қандай мафия йўқлиги, балким Каморра мавжудлигини айтган. Унингча ҳар қандай ўзини иззатлаган маълумотли киши Италия жанубида учта асосий жиноий гуруҳ- Мафия, Каморра ва Ндрангета мавжудлигини билмоғи шарт ва мазкур уюшмаларнинг бир бирига ҳеч қандай алоқаси йўқ.
Бу мавзу журналист сифатида мени ниҳоятда қизиқтирди, чунки камина ҳам Италияда бари "мафия" деган тушунчада эдим, мени Марио Пьюзонинг "Воз кечиб бўлмайдиган таклиф" романи асосидаги "Чўқинтирган ота" фильми бу тариқа илмга чанқоқ қилиб қўйганди. Демак, бу борадаги кичик тадқиқотимни сизлар билан бўлишмоқчиман.
Италия жанубида учта асосий жиноий ташкилотлар мавжуд. Бу- Мафия, Каморра ва Ндрангета. Мафия Сицилияда шакллантирилган жиноий ҳамжамият, Каморра-Неаполда, кўплаб манбаларга кўра, Кампания ҳудудида вужудга келган, Ндрангета эса Режио-ди-Калабрияда туғилган. Бироқ "Ватан" лари уларни бир биридан фарқлайдиган ягона жиҳат эмас. Улар мутлақо ҳар хил йўналишга эга, уюшмага янги аъзо жалб этиш услуби ҳам турфа, тарбия, ишлаш усули ва "бизнес-манфаатлар" ҳам турличадир.
Шундай қилиб Мафия дейилганда биз фақат пойтахти Палермо бўлган Сицилияда ташкил топган уюшган жиноятчиликни тушунмоғимиз керак. Қолганларининг эса Мафияга ҳеч қанақа дахли йўқ. "Чўқинтирган ота-2" фильмини бир эсланг. Унда бир саҳна бор: ёш Вито Карлеони АҚШдан Сицилиянинг Карлеоне шаҳрига маҳаллий мафия бошчисини ўлдириш, ўз яқинлари ўлими учун қасд олишга келади. Айнан шу фильмда машҳур ибора янграган: "Болани ўлдиринглар, у мендан ўч олади."
Вито Карлеоне келиб чиқиши Сицилиялик бўлган, бироқ маҳаллий мафия бошчиси буйруғига кўра яқин қариндошлари ўлдирилгач, у АҚШга қочади. Вито вояга етгач, ўз шаҳри Карлеонега келади, яқинлари учун қасд олиб, яна Америкага қайтади.
Айнан АҚШда, барча йирик шаҳарларда ёйилгандан сўнг Сицилия мафияси бутун дунёга танилган уюшмага айланади. Америка ҳукумати мафия билан узоқ вақт ва бенатижа курашади, мафия АҚШни шу қадар ҳолдан тойдирадики, 1970 йилда рэкетчи ва коррупцион ташкилотларга қарши "антимафия қонуни" (Ricco қонуни) қабул қилинади. Айнан шу қонун туфайли Мафия раҳбар ва аъзолари Америка қамоқхоналарида абадул абадга хотиржамлик топишди. Тадқиқотчилар фикрича, шу баробарда АҚШ моҳиятан барибир муаммони еча олмади, чунки- "мафия ҳалок бўлмасдир."
Энди эса Ндрангета ҳақида сўзлайман ва зудликда санаб ўтилган ташкилотлардан қайси бири энг бой ва энг таъсирли эканлигини айтиб ўтаман.Энг бадавлати-Ндрангетадир. Бундан ташқари у бугунда дунё миқёсидаги энг таъсирчан жиноий тўдадир. Турли фикрларга кўра, Ндрангета бир йил ичида 44 млрд доллар бойлик тўплайди.
Адолат юзасидан айтишим лозимки, мазкур кичик тадқиқотни тайёрлаш пайтида "Хабарнома: олимлар иши натижалари" немис илмий нашрида чоп этилган худди шу борадаги изланишларга оид маълумотларга таяндим. Унда шундай келтирилган: " Сукунатда вояга етган Ндрангета бу бизнес уюшмаси бўлиб, у энг қўрқинчли, энг қудратли ва жаҳон бўйлаб энг кўп ёйилган. Афсуски, Италияда ҳозирда бу қадар тез даромад кўрган бошқа ташкилот учрамаган. Йирик иқтисод ва давлат тизимларига кириб борган, шунингдек, Италиянинг барча ҳудудларида илдиз отган ҳамда Европа, Африка, Осиё, Африка ва Океанияда ўз тармоқларига эга ниҳоятда бой ва ниҳоятда зулмкор тузилмадир. "
Қизиғи шундаки, Ндрангета асосида қариндошлик ришталари ётади. Сўзма сўз айтганда Ндрангета аъзолари бир бирига уруғ-аймоқдир, ота, ўғил, набира ва бошқалар. Итальян журналисти Роберто Савьянонинг романи бўйича экранлаштирилган "Ноль, ноль, ноль" фильмида (2020 йил, Янус Мец) бу яққол тасвирланган. Яъни Мафия ва Каморрагага "кириб келиш" мумкин бўлса, Ндрангета учун туғилиш лозим. Кўплаб кримонологлар, масалан, Антонио Никасонинг изоҳича, айнан " қондошлик ришталари" ташкилотнинг мустаҳкам туриб беришига замин яратади. Фикримча бунда кўпроқ фойда кўриш мақсади устун. Чунки сиз зинҳор базинҳор отангиз ёки акангиз устидан полицияга арз қилиб, уни сотмайсиз. Шу баробарда Мафия ва Каморрада ўз аъзолари тарафидан сотқинлик ҳолатлари кўп учрайди. Ўтмишда Америка мафиясининг ўз ҳамкорларини фош этиб, уларга қарши судда кўргазма берган ҳоллари учраган. Масалан, 1963 йили Америка Мафия етакчиси бошчиси Жо Валачи шундай ташкилот мавжудлигини оммага ошкор этган илк шахс бўлди.
Мени яна ларзага солгани Ндрангета ташқаридан кўра ўз ичкарисидаги аъзоларини икки карра кўп ўлдиради. Яъни "ўзиникилар" билан ҳисоб-китоб қилиш шиддати тездир. Ндрангета ўз аъзоси бўлмаганларнинг ҳам жонидан кечади, бироқ бошида ўша "ярамас нусха"ни сотиб олишга уринилади, агар бунинг устидан чиқилмаса, ўлдириб қўя қолишади, бу одам шундай йўқ қилинадики, четдаги кузатувчилар қўрқувдан дағ-дағ титрашади.Бир неча йил олдин Режио-де-Калабрияда буни ёрқин намойиш этган воқеа содир бўлган. Ндрангетачилар куннинг қоқ ярмида шаҳар майдони ўртасида эндигина ўлдирилган одамнинг бошини ҳавога отиб, унга" Beretta" компаниясида ишлаб чиқарилган тўппончадан давомсиз ўқ узишган.
Каморра эса нима дегани? Неаполитан Каморраси менга банка ичида бир-бирини еб битирадиган ўргимчакларни эслатади. Моҳиятан Каморрода босс бўлиб етишиш мумкин, фақат 5 йилга. Бир қанча вақт ўтгач наркотиклар эвазига ойига 50 минг доллар камлик қилган худди шундай одам келиб сени ўлдиради. Ва яна янги босс келиб ўз тартиб- қоидасини ўрнатади, бундай ҳол Мафия ва Ндрангетада йўқ- у ерда босс кимлигидан қатъий назар қонун-қоида ўзгармасдир. Мазкур масалада жуда қизиқувчан муштарийларга "Гоморра" детектив сериалини томоша қилишни тавсия этаман, унда барчаси муфассал ёритилган.
Демак, хулоса сифатида шуни айтаманки, Италия жанубидаги жиноий уюшмаларнинг ҳаммаси ҳам Мафия эмас. Мафия-бу келиб чиқиши Сицилияга тааллуқли жиноий ташкилотдир. Агар қизиқувчан муштарий шахсан ўзи масаланинг тагига етмоқчи бўлиб, Сицилияга келиб, бу ердагиларни "мафия" ҳақида саволга тутса, унга шунга ўхшаш жавобни қайтаришлари тайин: "Бу ерда ҳеч қандай Мафия йўқ, Мафия-Римда."
Анжей Яворский, журналист.
