Nov 21, 2022
ГУЛАГ маҳкумларининг меҳнатидан мудофаа саноатида фойдаланилиши ва собиқ маҳбусларнинг Қизил Армия сафида хизмат қилиши мавзуси Улуғ Ватан Урушининг нотаниш саҳифаларидан биридир. Бунга қарамасдан бу одамлар ўз ватанини фашистлардан озод этишда улкан ҳисса қўшганлар.
ОЧЛИКДАН ЎЛГАНЛАР
Уруш бошланиш арафасида ГУЛАГ тизимидаги жазо муассасалари ва махсус сургун жойларида 3 миллионга яқин совет фуқароси бор эди. Уруш тугашига келиб эса уларнинг сони 5 миллион нафарга етди. Бутун мамлакат бу пайтда қаҳатчиликдан жабр кўраётганди. Қамоқдагилар-зэклар ҳам доим оч-наҳор қолишарди ва улар ёппасига ниҳоятда озиб- чиллашир қуриганликдан азият чекишаётганди. 1941-1945 йиллар оралиғида очлик балоси маҳбусларнинг бешдан бир қисмини ўлимга равона этди.
Фашистлар шўро маҳкумларидан қўллаб-қувватлов олишга умид қилишганди, бироқ уларнинг умиди чиппакка чиқди. Зэклар нафақат давлатнинг ичидан қўпорувчилик қилишмади, балким фаол равишда унинг ҳимоясига ўтишди. Уларнинг бир қисми мудофаа саноатида машғул бўлдилар, қолган қисми эса қўлида винтовкалар билан жанг ичкарисига кирди.
ДУШМАНГА ЎЛИМ!
Уруш йиллари ГУЛАГ бўлинмаларида маҳкумлар орасида ўзини пешво тутувчиларни талтайтириш тўхтатилди. Улар оддий маҳкумлар- зэклар қаторида "мудофаа" га ишладилар. Лагерлар маъмурияти меҳнатни ташкил этишда янги стандартларни жорий қилди, бу " фронт вахталари" деб номланди. Ўз муддатида ошириб бажарилган вазифалар учун маҳкумнинг ҳисоб варақасига алоҳида белгилар қўйиларди.
1941 йил айрим тоифа маҳбуслар учун амнистияга ҳукумат қарори чиқди. Улар уч ой ўтгач мавжуд жанговар ҳолатдаги армия сафига чақирилди, 160 минг киши йиғилган ҳолда, тўппа тўғри фронтга жўнатилди. Уруш йиллари давомида бунинг сони бир миллионга етиб, натижада жами 67 та дивизия ташкил этилди.
Ўз ҳоҳишига кўра, ҳатто, қонундаги ўғрилар ҳам фронтга отланишди, зотан уларнинг ҳукумат билан у ёки бу маънодаги ўзаро ҳамкорлиги тақиқланади. Бундай жангчилар яна турмахонага қайтишганда, қон тўкиладиган "қанчиқ урушлари" юз берарди. " Тушунчалар асосида " яшайдиган ўғрилар ва Қизил Армиянинг истеъфодаги ўз ибораларига кўра, " қанчиқлашган" жангчилари ҳеч қандай сабабсиз пичоқлашишиб, бир бирларини сўйишарди.
МАҲКУМЛАР ҚАНДАЙ ЖАНГ ҚИЛДИ?
ГУЛАГнинг собиқ маҳбуслари жангда бошқа аскарлардан қолишмасди. Совет Иттифоқи қаҳрамони, уруш афсонаси Александр Матросов ҳам "узоқ жойдаги ўлкалардан" фронтга келганди.
Амнистия этилган маҳкумлардан махсус бўлинма ташкил этилди. Улар урушнинг энг хавфли нуқталарида пайдо бўлишарди. Жамият тарафидан лаънат остидаги маҳкум шахслар Совет Иттифоқи қаҳрамони бўлиб етишди. Улар орасида генерал Александр Горбатов ва маршал Константин Рокоссовскийлар бор.
МАҲКУМЛАРНИНГ ТИҒИЗ БАНДЛИГИ
Гитлерчилар тарафидан босиб олинган ҳудудлардан 230 та жазо колонияси мамлакат ичкарисига кўчирилди. 700 мингдан ортиқ зэкни Белоруссия, Украинадан, Россиянинг марказий туманлари ва Молдовадан шошилинч тарзда олиб чиқишди. Бундай кўчирилганлар учун янги колониялар Уралда, Сибирь ва Ўрта Осиёда, Шимол ўлкаси ва бошқа йироқ ҳудудларда пайдо бўлди.
Мамлакатга ишчи кучи сув ва ҳаводек зарурлигидан маҳкумлар зудликда ҳарбий саноат мажмуига жалб этиларди. Минглаб километрлик темир йўл қурилиши, миллион сондаги ўқ дориларни тайёрлаб чиқариш, ҳарбийларни кийинтириб қуроллантириш улар зиммасидаги бажарилган ишлар сирасини ташкил этади. 100 кун ичида тинимсиз ўқ ёмғирлари остида 240 километрли фронт бўйлаб узалган "Сталинград- Сизрань" йўлини қуриб битказишди. Бу Совет Иттифоқига фронтнинг энг қайноқ нуқталарига қурол-яроқ ва озиқ- овқатни узлуксиз таъминлашга имкон яратди.
Бундан ташқари ГУЛАГ ва бошқа махсус муассаса маҳбуслари темир маъданлари ахтаришга ҳам жалб этилганди. 1942 йили маҳбуслар ер қаъридан 600 тонна мис қотишмасини қазиб чиқардилар. Бу урушдан аввалги йилларга нисбатан 6 баравар кўп миқдор эди. Ўз жазо муддатини ўтаётган "ватан хоинлари" деб аталган шахсларнинг оналари аскарлар учун ҳарбий кийимлари тикишиб, кигиз этиклар тайёрлашарди.
Аёлларнинг ўзи жон ёқасида базўр тирик юришарди, зотан жазо колониялари ўта қийин табиий шароитларда, доим аёз ва қумли бўронлар ҳукм сурган ҳудудларда жойлашганди.
