Oct 13, 2022
Мазкур немис файласуфини сурбетликда, ўз шахсига ҳаддан зиёд бино қўйганликда айблашган, уни насронийлик дини ва анъанавий аҳлоқ меъёрларини танқид тиғи остига олганлиги учун ёмон кўришган, унинг заҳарханда мулоҳазалари жамиятни чинакамига ларзага солган. Лев Толстой, масалан, уни телба деб атаган. Ницше билан бир неча йил дўстлашган бастакор Рихард Вагнер бир неча бор унинг "руҳий хасталиги" га шаъма қилган.
Ницше тўғридан тўғри ажабтовур одам таассуротини уйғотарди. 30 ёшга етар етмас кўзлари кўр бўлиб қолди, бошида муттасил кучли оғриқ уйғонганидан гиёҳванд моддалар истеъмол қиларди. Кўчада отни савалашаётганини кўриб у 45 ёшида тўла тўкис ақлдан озади. Ҳар ҳолда шундай узун қулоқ ривоят мавжуд. Айтишларича, кучли дориларни қабул қилганлик ва ёмон ирсият шунга олиб келган. Ницшенинг отаси ҳам руҳий бузилишни бошидан кечирган. Унинг миясида шиш ҳам бўлган деган гумон эътибордан соқит этилмаган, бироқ бунинг ҳужжатли тасдиғи йўқ.
Шундай эса-да, Ницше дунёнинг бешта энг машҳур ва иқтибоси ажратиб кўчириладиган файласуфлар сирасига кирган. Омма орасида ёйилган мотивацияга ундайдиган мана бу жумла айнан унга тегишли: " Мени ўлдирмагани мени кучлироқ қилади." У кўпинча афоризмлар ишлатган, бу билан китобхонга жумла моҳиятига ўзи тушуниб етиб бориши учун имкон яратган. Эътиборингизга унинг айрим ана шундай мулоҳазага чорловчи қизиқарли фикрларини ҳавола этамиз.
ОРЗУЛАРНИ РЎЁБГА ЧИҚАРИШ УЧУН ТАРТИБСИЗЛИК-ХАОС КЕРАК
Кимки ҳаётини тўлиқ тартибга солган бўлса, у ижод этишдан маҳрум, деганди Ницше. Ностандарт тафаккур, даҳолик фақат хаосда рўй беради. Ницше хаосни туб мақсад сифатида талқин этмайди, балким инсон мақсадларининг амалга ошишига уни шароит деб қарайди. Ницшенинг "хаос" истилоҳи қўллаши ортида айнан нимани назарга тутгани борасида ҳалигача мунозара мавжуд. Фикримизча, у бу билан одамзоднинг янгитдан нимагадир эврилиши мумкин бўлган энг ибтидоий қудратини назарда тутган. Ницше ўша хаосни ўзининг ростмана эҳтиёжларини тушуниб, танаси ва эҳтиросларини бошқаришни ўргангандан сўнггина тартибга солиш мумкинлиги ҳақида ёзган. Айнан ўз табиатингни тушунишни эплаш, ўз ҳаётингга масъулиятни бўйнингга олиш муваффақиятга калитдир, деганди мутафаккир. Мудом ўзни, қўрқув ва заифликларини енгмоқ-одам умри давомида худди шулар билан машғул бўлмоғи лозим.
"Инсон- ҳайвон ва Олий Одам ўртасида тортилган дор ипдир, бу дор жарлик устидадир",- дея ёзганди буюк файласуф. Сўнг эса қўшимча қилганди:" Кимки ўзига ўзи итоат эта олмаса, унда кўпда бировнинг қўлида қўғирчоқ бўлиши тайин. "
ШАХСИЙ ДАХЛ ЧЕГАРАЛАРИГА РИОЯ ЭТИШ
Ҳозир бу ҳақда ҳар бир психолог гапиради, Ницше эса щу мулоҳазани 1885 йили "Ёвуз донишмандлик" трактатида жамлаганди. Одамларга муҳаббат- бу тиқиштириладиган панд-насиҳат ва кўмак бериш эмас, у, биринчи навбатда , уларга озодлик улашиш- хатоларга йўл қўйишига ижозат, ўз йўлини танлай олишига имкон... Бу кўпроқ ўз фарзандининг ҳар бир қадамини назорат остига олишга уринадиган ота-оналарга тааллуқли. Ницшенинг ғамхўрлик ва меҳр- муҳаббатга ўз муносабати мавжуд эди.
Бошқаларни ўзингизни севгандек севинг, -ёзганди мутафаккир,- аммо илк навбатда ўзингизни яхши кўринг, йўқса таққослашга ҳеч нима қолмайди.
НИКОҲНИ ЎРТАМИЁНА ОДАМЛАР ҚУРАДИЛАР
Ницше никоҳ институти борасида деярли бурнини жийириб нафрат билан фикр билдирган, уни кишиларни бир бирига мулк қилиб ташлайдиган қолип ва ботиқ муҳр дея баҳолаган. Чинакам туйғулар ҳужжатга тасдиқлаб солинмайди деб ҳисоблаган файласуф. Ўзгалар олдидаги қарздорлик ҳисси, жумладан, эр-хотинлик, файласуф фикрича. "бу кимнингдир сенга нисбатан ҳуқуқи".
" Никоҳ ўртамиёна одамлар учун ўйлаб топилган, улар катта муҳаббат, катта дўстлик ҳиссига нўноқ шахслардир. Улар кўпчидикдир... "- деб ёзади Ницше. Унинг айтишича, манфаатсиз севгини билмайдиганлар қолганлардан кўра тезроқ никоҳланишга интиладилар.
ЎЗГАЛАР СОВҒАСИНИ ҚАБУЛ ҚИЛАЁТИБ ЎЗИНГИЗНИ МАЖБУРИЯТЛИ ҲИС ЭТМАНГ
Ницше кўп марта кимдир сизга яхшилик билан " тегиниб", аслида ўз худбинлигини сийпалаши ҳақида қалам тебратган. У шунингдек, кимнингдир тортиғини олаётиб, буни қайтариб тўлаш ҳақидаги мажбурият ҳиссига бормаслик лозимлигини уқтирган, айниқса, сизда бунинг учун ҳеч вақоингиз бўлмаса. Бегоналар совғасини олганингизда совуққон бўлинг, сиз ўша одамга ўзингизга туҳфа тортиқ этишдек имконият яратиб аслида унга эҳтиром кўрсатяпсиз.
Худди шундай маслаҳатни совға тутиб, эвазига жавобан миннатдорлик кутаётганларга ҳам беради. Унинг сўзларига кўра, бу худбинликнинг яққол кўриниши, яхшиси, совға қилган одам ҳеч нимани муштоқ кутмай ҳаётдан шунчаки лаззатланиши лозим.
"Бошқаларга нисбатан ишончимиз ўзимиз учун нималарга ишонишни исташимизни фош этади"- дея адолатли қайд этади мутафаккир.
ҲУКМ ЧИҚАРАЁТГАНЛАР БОРАСИДА
Ницше ўзгалар қусури ва камчиликларини кўрсатишни ўзига бурч санайдиган аҳлоқчилар ва маҳмадоналардан нафратланган. Шу билан бирга нафрат билдиришдан кўра уларни калака қилиш маъқулроқ деган тўхтамга келган: "Қаҳр билан эмас, кулги билан ўлдирмоқ даркор."
Одамлар устидан ҳукм чиқариб, насиҳат қилаётганларнинг қараши бирёқламалиги ҳақида ташбеҳли мулоҳаза юритган. Чунки улар воқеликни бор холида тушунишга қодир эмас.
АЛДОҚЧИ ВА МАЙДА ОДАМЛАР ҲАҚИДА
Ницше ёлғончиларга алданиб қолишдан қўрқмаслик учун барчага уни алдашга йўл қўйиши ҳақида доим айтган. У қашшоқ ички дунёга эга одамларгина ёлғон сўзлайди дея ишонарди, чунки улар кўзга чанг пуркаш учун тусларини доим ўзгартириб туришлари керак. Шунингдек, у бошқалардан фарқ қиладиган кишиларнинг жаҳлдорлиги ва майдакашлигини ҳам кўрсатиб ўтган.
"Майда одамлардан эҳтиёт бўл! Қаршингда улар ўзларини ҳеч нима деб ҳис этишади, бироқ уларнинг пастлиги бир куни аланганиб, кўринмас қасос ўтига айланади."
