Mar 10, 2021
Стэнфорд университети битирувчилари қаршисидаги машҳур маъруза. 2005 йил, июнь.
Дунёдаги энг яхши университет дипломини топшириш маросимида қатнашиш мен учун қадрли ҳодисадир. Бугун ўз ҳаётимдаги уч воқеани сўзлаб бермоқчиман. Бу у қадар йирик аҳамиятлимас. Шунчаки уч оддий воқеа.
Илк воқеа- нуқталарнинг туташуви ҳақида
Мен ўз коллежимни олти ой ўқишдан сўнг ташлаб кетдим. Нимага? Чунки бунга вақт сарфлашдан мазмун кўрмадим. Мен ўз ҳаётимда нима қилишимни билмасдим, ва коллеж буни англашга қандай кўмак бериши мумкинлигини тушунмасдим. Гарданимда қолгани- ҳаммаси яхши бўлиб кетишига ишониш эди. Даставвал қаттиқ хавотирга тушдим, бироқ ортга боқиб, тушунаманки, бу ҳаётимдаги энг мақбул қарор бўлган. Ўша дақиқадан озод инсонга айландим ва фақат ўзимга қизиқ туюлган дарсларда қатнаша бошладим.
Мана сизга мисол: мен каллиграфия дарсига ёзилдим, унда оёқли ва оёқсиз шрифтлар, ҳарфларнинг комбинацияси пайтида ўзаро чекиниши, гўзал полиграфияни нималар гўзал қилишини ўргандим. У кўҳна китоблардагидек чиройли эди, фан илғаб ола билмайдиган нафис санъат. Буларнинг бирортаси умрим мазмуни учун наф келтирадиган ҳол деб туймаганман. Бироқ ўн йил ўтгач, биринчи Macintoshни териб чиққанимизда бу таълим менга асқотди- Мас чиройли типографияга эга илк компьютер бўлди. Мабодо ўшанда коллеждаги курсга ёзилмаганимда, ҳеч қачон бир неча жиҳоз ва пропорционал шрифтлар бўлмасди. Мабодо коллежни ташламаганимда ва каллиграфия машғулотига ёзилмаганимда, компьютерда ҳозиргидек ҳарфларнинг ажойиб жамланмаси бўлмасди. Албатта, коллеждалик пайтимда барча нуқталарни бир жойга туташтиришнинг иложи йўқ эди. Лекин ўн йил ўтгач, ҳаммаси жуда, жуда равшанлашди.
Яна бир маротаба: нуқталарни олдинга тикилиб туташтира олмайсиз. Уларни фақат ортга назар ташлаб бирлаштирасиз, холос. Шунинг учун келгусида қачондир туташтиришингиз эҳтимол нуқталаргагина ишонишингиз керак. Сиз бирон нимага таянишингиз даркор: характерингиз, тақдирингиз, умрингиз, фолга- нимагаки бўлмасин. Бундай ёндашув мени адаштирмаган, у ҳаётимни ўзгартириб юборди.
Иккинчи воқеа- муҳаббат ва йўқотишлар ҳақида
Мени омадим чопган, бор ҳаётимга татийдиган ишимни жудаям эрта топдим. 20 ёшдалигимда Стив Возняк ва мен Apple га асос солдик. Биз тиним билмай меҳнат қилдик ва компания гараждаги икки кишилик жамоадан 4000 ходимдан иборат икки миллиард маблағли компанияга айланди. 29 ёшга тўлганимда энг яхши кашфиётимиз- Macintoshни чиқардик. Сўнгра эса мени ҳайдашди. Ўзингиз асос солган компаниядан сизни қандай ҳайдашлари мумкин? Бу оппа-осон. Иш кўлами кўпайгач, истеъдодли бошқарувчиларни ишга олдик, илк беш йил силлиқ ўтди. Кейин эса келажак борасида қарашимизда тафовутлар пайдо бўлиб, охир-оқибат биз жанжаллашиб қолдик. Директорлар кенгаши мен тарафда эмасди, шу сабаб 30 ёшда ишдан қувилдим. Устига устак тўс-тўполон билан. Эсайган ҳаётимда эришганим неки бўлса, бир лаҳзанинг ичида чиппакка чиқди.
Бир неча ой қандай йўл тутишни билмадим. Ўзимни тадбиркорларнинг ўтмишдаги авлодини уятда қолдириб, менга тутқазилган эстафета таёқчасини тушириб юборгандек ҳис қилдим. Бу омма кўз ўнгидаги қулаш эди, ҳатто, қаёққадир қочиб бекиниш ҳақида ҳам ўйлардим. Бироқ менга аввалгидек нимаики билан машғул бўлган бўлсам, шу ёқарди, шунинг учун ҳаммасини бошидан бошлашга қарор қилдим. Ўшанда буни англамадим, бироқ аён бўлишича, Apple дан ҳайдалиш мен билан содир бўлган воқеаларнинг энг афзали эди. Омадли инсон гарданидаги юк нимагадир ишониб эндигина иш бошлаётган ғўр кишининг енгилтак ўй-хаёлига алмашганди. Ҳаётимнинг ижодий даврларидан бирига кириш учун барисидан халос бўлгандим.
Кейинги беш йил мобайнида иккита NeXT ва Pixar компанияларига асос солдим. Pixar да биринчи анимацион фильм- "Ўйинчоқлар тарихи" яратилди ва у ҳозирда дунёдаги энг муваффақият қозонган анимацион студиядир. Кейин эса тақдир тақазосига кўра Apple NeXT ни сотиб олди. Ва сўнг ўзимнинг қадрдон инимга қайтдим. NeXT ишлаб чиққан технология эса Appleнинг қайта жонланишига нақ юрак вазифасини ўтади. Бундан ташқари ўз муҳаббатимни учратдим. Ишончим комилки, агар Appleдан ҳайдашмаганида буларнинг бирортаси рўй бермасди. Малҳам ниҳоятда аччиқ эди, бироқ у беморга ёрдам берди.
Баъзида ҳаёт бошингизга ғишт билан туширади. Ишончни сўндирманг. Аминманки, ишимни давом эттиришга кўмаклашган ягона нарса- ўз ишимни севганим эди. Сиз- ўзингиз ишқ қўйганингизни топишингиз керак. Бу иш учун ҳам, инсоний муносабат учун ҳам тўғри йўл. Ишингиз ҳаётингизнинг асосий қисмини тўлдиради, мутлақ кўнгил тўлишига асосий восита эса- сиз учун буюк ҳисобланган вазифа билан машғул бўлишдир.
Буюк ишларни амалга оширишнинг йўли- қилаётган ишингизни севишдир. Ўз ишингизни топмаган экансиз- уни изланг. Тўхтаб қолманг. Топмагунча изланг. Тўхтаманг.
Мендаги учинчи воқеа- ўлим ҳақида
17 ёшдалигимда бир иборани ўқигандим, унда шунга ўхшаш фикр акс этганди: "Яшаётган ҳар бир кунингизни сўнггиси деб билсангиз, қачондир ҳақ бўлиб чиқасиз." Ибора менда кучли таассурот қолдирган, шундан буён ҳар тонг кўзгуга боқиб ўйлайман: " Бугун умримнинг сўнгги куни бўлса айни кунда ҳозирлаётган ишимни тугатишни истармидим? " Ўзимга жавобим"йўқ" бўлса, бир неча кун мобайнида тушуниб, англаб етардимки, ниманидир ўзгартиришим шарт.
Яқинда ўлишинг ҳақида эслашинг- бу жуда ҳам муҳим қурол, у менга ҳаётимдаги мураккаб саволларни ечишга ёрдам беради. Чунки бошқа ҳаммаси--ўзгалар фикри. Ғурур, уялиш ва мағлубиятдан чўчиш-
булар- ўлим қаршисида фақат ўта муҳим нарсаларни қолдириб ортга чекинади.
Ўлимни ёдда тутиш- сиздаги ниманидир йуқотишингиз ҳақида ўй-хаёллардан қочишга мақбул усулдир. Сизда юрагингиз чорловига бормасликдан ўзга сабаб энди йуқ.
Бир йил бурун менга ошқозон ости ўсимтаси ташхисини қўйишди. Шэфокорлар саратоннинг бу тури бедаво эканини, уч-олти ойдан сўнг умрим поёнига етишини айтишди. Докторим уйга бориб, ишларимни тартибга солиб, олишимни маслаҳат берди, врачлар тилида бу ўлимга тайёргарлик дейилади. Бу болаларингга ўн йил олдин учун бор гапингнғ айтиб қолишга уриниш деганидир. Бу сен ўлганингдан кейин оиланг билан барчаси жойида бўлишига ишонишинг керак деганидир.
Мазкур ташхис билан куни бўйи яшадим. Оқшомда менга биопсия қилишди. Врачлар тўқималарни заррабин остида кўришганда, менда даволаш имкони мавжуд ошқозон ости ноёб бези экани аён бўлди. Мени операция қилишди, ҳозирда аҳволим жойида.
Буларни кечириб юксак ишонч билан айта оламанки: ҳеч кимса ўлишни истамайди. Ҳатто Жаннатга орзумандлар ҳам ўлишни ҳоҳламайди. Аммо ўлим барибир барчамиз аниқ ҳозир бўлиш манзилидир. Чунки ўлим ҳаётнинг энг яхши кашфиёти бўлса керак. У барча ўзгаришларнинг сабабчиси, у эскисидан тозалаб, янгисига йўл очади. Янгиси эса ҳозир бу- сизсиз! Лекин қачондир-- буни кутиб олишга унча вақт қолмади- сиз ҳам кексаясиз ва сиздан ҳам халос бўлишади. Бундай драматизм учун узр сўрайман, бироқ бу ҳақ гап. Сизнинг вақтингиз чегараланган, шунинг учун уни бировларнинг бегона ҳаётини яшашга сарфламанг!
Ўзгалар фикри шовқини ички овозингизни бўғиб ташлашига йўл қўйманг. Юрак ва ҳис туйғуингиз ундовига боришга жасорат кўрсатинг. Улар сизни қайсидир маънода аслида ким бўлиб етишишингиз ҳақида билади. Қолган барчаси иккиламчидир.
Навқиронлик давримда бизнинг авлодимиз Инжили ҳисобланган "Бутун Ер курраси каталоги" ни ўқигандим,. Унинг сўнгги саҳифаси муқовасида эрта тонгдаги йўл акс этган сурат бор эди, унинг остида шундай сўзлар ёзилганди: Оч бўлиб қолинг. Бепарво бўлиб қолинг. " Ҳозир университетни битириб, барини янгитдан бошлар экансиз, мен ҳам сизга шуни тилайман.
"Оч бўлиб қолинг. Бепарво бўлиб қолинг."
