Ирсий қашшоқлик қонуни

Болалигимизда синфдош дугонамнинг уйида катталар кўзидан яшириниб , диванда сакрардик. Бизни учи ташқарига бўртиб чиқаёзган пружиналар хурсанд қилар, ирғиганимизда дивандан бурқсиб кўтарилган чанглар бадтар ҳайратимизни оширарди. Орадан йигирма йил ўтгач, дугонамнинг уйига бориб, бурчакда яна ўша биз сакрамачоқ ўйнаган диванни кўриб, даҳшатга тушдим. Ёдимдаги хотиралардан диван ўзгаришсиз қолганди, ҳолат қашшоқона ва аянчли эди. Мен хаёлан янги диван сотиб олиш, тоб ташлаган стуллар, ёрилган ва шоколад ёрлиғи ёпиштирилган кўзгуни алмаштиришга қанча пул кетиши мумкинлигини ҳисоблаб чиқа бошладим. У билан суҳбат пайти тасаввуримда шифтни оққа бўяб, гулқоғозларни ўзгартирардим
Менинг пашшалар ўтириб ташлаган ойнани ювгум, диван тагидан чиқиб турган таёқ ва картон қоғозни, токчадаги тўр пайпоқ билан ўралган гултувакни юлқиб улоқтиргим келарди. "Балким уларнинг пули йўқдир?", ўйлардим мен. Бироқ миям қаршилик кўрсатиб, ҳеч қурса арзон ёғоч рангидаги клёнка сотиб олиб, уни столга елимлашни таклиф қиларди. Қаёққа қарамай, нигоҳим қандайдир ёриқ-синиқлик, кир-чирлик, доғ-дуғлик ва ахлатга қадаларди. Ақлим тўсатдан мени саволга тутди:" Нима деб ўйлайсан, нега доим қашшоқлик билан иркитлик ёнма-ён? "
Мен ҳам сизга худди шу савол билан юзланмоқчиман. Агар "доим" сўзини "деярли доим" ёки "қисман доим" сўзларига алиштирилганда ҳам, бундан зинҳор енгил бўлмайди. Ифлослик- пулсизлик эмас, менталитет кўринишидир. Ўйлаб боқинг: ифлослик-шунга мос менталитет ҳосиласидир. Ифлослик ва қашшоқлик бир-бирига қўшни экан, демак қашшоқлик ҳам ўзига хос менталитет. Ҳа, қашшоқлик ювилмаган бошда жойлашган.
Мактабда менинг ажойиб бир муаллимам бор эди-Тамара Григорьевна, ўта ноёб ақл эгаси, зийрак аёл. У бир гал ёдимда бир умрга муҳрланган иборани ишлатганди. Ундан мешчанлик нималигини сўраганимда, шундай жавоб берганди: "Мешчанлик- жавонда янги идиш турганда эскирган кружкадан чой ичишни англатади." Кўплаб рус оилалари шунга одатланишган; қора кунларга пул ғамланган, ёруғ кунга эса янги финжон сервантга солиб қўйилади, бироқ ёруғ кунлар кам келади. қораси билан эса бутун ҳаёт тўлиб тошади. Келажакни муштоқ кутиш билан яшаётганларга шунинг учун ҳам у ҳеч қачон рўй бермайди. Ва ўшанда мен англаб етдимки, қашшоқ бўлиш уят, иркит бўлиш-уятдир. Миянгда харобани жойлаб олиш исноддир, ахир бу турмуш тарзингда, фарзандларинг онгида ёмон акс этади.
Йигирма йил давомида дала ҳовли учун маблағ йиққан бир аёлни биламан. У икки қизини ёлғиз ўзи тарбиялаб вояга етказаётганди. Қизалоқлар нуқул бўтқа еб, ярим тўқ, ярим оч катта бўлишаётганди. Уларнинг тўнғичи ҳовлига тиззаси сийқаланиб кетган эски духоба шимда чиқишдан ниҳоятда ор қилганини сўзлаганди. Қизча улғайиб борар, унга қўшилиб йилма йил мўъжизали тарзда шими ҳам. Сантиметрма сантиметр матонинг пастки қисми сўкиб тушириларди. Иштоннинг бу қисми қолган жойидек хира тортмаганди, бу эса қашшоқлик макрини ошкор этарди. Бекорга шундай мақол пайдо бўлмаган: "Камбағал ўйлаганда айёрдир."
Бу ўринда давлат тизими етарли маблағ топишга йўл қўймайди дейишга ҳожат йўқ. Мен тизимни эмас, онгдаги балчиқни сўкяпман. Бир хил миқдордаги пулга ҳам арзирли, ҳам фақир кўриниш мумкин. Она ахийри ўша дала ҳовлини сотиб олганида, қизлар бунга қизиқиш билдиришмади, бироқ улар онасидан аёл бўлиш қандайлигини ўргатмаганлиги учун бениҳоя ўпкаланишарди. Қизларда золушка комплекси шаклланаётганди, лиқиллаган кресло ва эски идиш, ранги ўчган сочиқ ва етти йиллик пальтони кўриб катта бўлган қизлар улғайгач, ўзларига пул сарфлашдан чўчиб қолишганди. Ҳар доим ниманидир харид қилишса, кайфиятлари бузиларди: мудом янги нарсаларга арзимайдигандек ҳис этишарди. Бу эса, оғайничалишларим, иккита сўз билан ифодаланади: ирсий қашшоқлик. У онгда, тўқималарда, қонда, суякда зоҳирдир.
Кўҳнарган чор-атрофни кўраётган болалар онги остида етишмовчилик ҳисси дастурлашади. Ўсмирлик чоғидан унинг юкини тушуна бошлашади. Ўз вақтида Антон Павлович Чехов ҳам сарғайган деворлар ва ифлос коридорлар талабанинг таълим олиш қобилиятига абгор таъсир кўрсатади деганди. Иркитлик ва қашшоқлик кишини бўғиб қўяди, аҳволнинг муттасил ночор кўриниши омадсизсизликка кўникишни дастурлаштиради. Сиз менга эътироз билдириб, фақирликка нафрат баъзи одамларда ривожланиш ва пул топиш истагига туртки беради дейишингиз мумкин, лекин шуни айтмоқчиманки, кўплаб кишилар қашшоқликнинг юкини кўтаришга мажоллари етмай синиб кетадилар. Менга мана бу ибора жуда ёқади: "Бой-бадавлатлилик- ақлий ҳолат." Демак, менимча, қашшоқлик ҳам ақлий ҳолатдир.


Наталья Грэйс, бизнес-тренер