Oct 27, 2022
Кўплаб кишилар уйидан чиқмай, ҳатто компьютери олдидан силжимай маҳсулот харид қиладилар. Интернет-магазинлар довруғи кундан кун ошмоқда ва сўнгги бир неча йилдан буён уларнинг сони кўпайгандан кўпаймоқда. Бундай хизмат турининг энг биринчиси қачон бўй кўрсатган ва мазкур соҳа қандай ривож топди?
Бутунжаҳон ўргимчак тўрининг пайдо бўлиши илгари кўпчиликка насиб этмаган, балки-да бунга фойдали ва омадли деб қаралмаган янгидан янги имкониятларни очди,
Адолат юзасидан айтиш лозимки, каталог бўйича савдолар, масофавий учоқ ва поездларга чипта сотиш ва бошқа шунга ўхшаш бошқа хизматлар- Интернет ғоясидан олдин мавжуд эди.
Мазкур сервисларнинг қулайлик даражаси, албатта, ўз даврига тегишли тамойил ва шароитлар асосида баҳоланади, аммо бугунги вазият шуки, интернет-дўконлардан кўплаб сондаги одамлар фойдаланмоқдалар.
Электрон тижорат- иқтисоднинг ҳали ёш, навқирон соҳасидир. Сирасини айтганда у ўз ичига учта ўн йилликни сиғдиради. Бироқ шундай қисқа вақт мобайнида мазкур соҳа таассурот қолдирадиган қизиқарли йўлни босиб ўтди, зотан унга нисбатан қизиқиш уйғониши табиийдир.
ИЛК ИНТЕРНЕТ ДЎКОНИ
Америка Қўшма штатларида 1990- йилгача ўрнатилган чекловга биноан, тижорат мақсадида интернетдан фойдаланиш тақиқланганди. Мазкур ҳужжат муаллифлиги АҚШнинг Миллий илмий жамғармасига тегишли.
Бу тарздаги чегаралаш Тармоқнинг спецификаси билан боғлиқлиги истисно этилмайди, чунки Интернет даставвал ҳарбий мақсадларда, сўнгра университетлараро мулоқот ресурси сифатида яратилган.
1990 йилдан сўнг вазият тубдан ўзгарди: кўплаб хусусий компаниялар Тармоқдан фойдаланиш рухсатини олишди. Орадан бир қанча вақт ўтгач, мамлакат ҳукумати Интернетни назорат этишни бира тўла шахсий қўлларга топшириб қўя қолди.
Интернет-магазинлар туғилиш йили сифатида эса 1994 йили кўрсатилади: Amazon номли китоб дўкони хўжайини Жефф Безос ўз бизнесини кенгайтиришни ўйлаб қолди. 1995 йилнинг июлидаёқ магазин сайти ишга туширилди.
Бошида Amazonда фақат китоб сотиб олиш мумкин эди. Кейинроқ эса маҳсулот хиллари кўпайди. Орадан тўрт йил ўтгач, дўконнинг айланма маблағи бир неча юз минг долларга баҳоланди. Бугунда мазкур сервис кўп миллионли пул маблағига эга дунёдаги йирик интернет дўкондир.
ТАРМОҚДА ҲИСОБ-КИТОБ
Янги хизматнинг муваффақият қозонаётгани қаторида уни ишлаб чиққанлар энг асосий муаммога, яъни сайт орқали харид қилинган молга ҳақни қандай тўлаш масаласига дуч келишди. Банклар билан ҳамкорлик талаб этилди: чунки банк тизимида у пайтда пластик карталар орқали муомала мавжуд бўлиб, бу кўплаб молиявий амалиётни осонлаштирарди.
First Virtual компанияси 1994 йили Интернетда харид қилинган молларга пул тўлаш бўйича ўз хизматини таклиф этди. Шу тарзда илк электрон тўлов тизими юзага келли.
Икки йилдан сўнг, 1996 йили Master Card ва Visa Интернетда пластик карталар орқали ҳисоб-китобни ҳимоялайдиган ягона стандартни очди, у SET деб номланди. Бу платформа тармоқда бугунда ҳам муваффақиятли ишламоқда, унинг муқобили ҳозирча топилмаган.
ИНТЕРНЕТ-МАГАЗИНЛАР БУГУНДА
Икки хил интернет-дўконлар мавжуд ва улар моллар тури билан фарқланади:
Ўзининг омборидан маҳсулот сотиладиган дўконлар. Бундай дўконлар кўпинча йирик савдо тармоғининг қўшимча платформаси сифатида иш кўрсатади. Моллар баҳоси кўпинча тармоқнинг ўз дўконидаги нархдан фарқланади.
Бошқа хил дўкон- у бошқа дўкон ёки одамларнинг молини сотади. Бу балким мамлакат ичидаги савдо ёки халқаро савдо-сотиқ. Мазкур ҳолатда интернет-магазин устамадан пул топади, бу маблағни сотувчилар молни савдога қўйгани учун унга берадилар. Бу ерда интернет дўкон сотувчи ва харидор ўртасида кафил бўлиб хизмат қилади.
Бундан ташқари интернет-дўконни тўлов усулига қараб ҳам фарқлаш мумкин:
Молнинг маълум белгили нархи. Етказиб бериш бошидан нархнинг ичига киргазилади ёки етказиб бериш услуби ва муддатига қараб хизмат алоҳида баҳоланади.
Яна кимошди тизими.
