Oct 24, 2020
Америка Иккинчи жаҳон урушидан сўнг дунё мамлакатлари устидан бўлган сезиларли иқтисодий ҳукмронлик қудратини йўқотди. Бироқ шунга қарамай унинг ортида таъсирли олд жаҳон валютаси турибти. Дунёдаги расмий валюта заҳираларининг 60 фоизи доллар кўринишидадир. У жаҳон савдо иқтисодиётида, айниқса нефть савдо сотиғида кенг қўлланади, шунингдек, АҚШ ташқарисидаги қарз олувчилар мадомики хориж валютасини жалб қилиш лозим бўлса, бунга айнан долларни суюмли деб билишади. Қандайдир узоқ муддатда жаҳон валютаси қадрининг ўсиши ёки тушиши сармоявий стратегия юритишга таъсир этмай қолмайди.
Қийин даврларда одатда доллар мустаҳкамланади, чунки инвесторлар қочишга бошпана излашади. Бу 2008 йил кузида жаҳон молиявий инқирози чўққисига чиққан паллада кузатилган. Мазкур ҳолат шу йилнинг баҳорида бозорлар пандемия иқтисодий талафотидан ваҳимага тушаётганда яна кузатилди.
Бироқ шу йилнинг март ойида долларнинг бошқа жаҳон валюталари фунт стерлинг ва еврога нисбатан силкиниши узоқ муддатли ва тизимли бўлмади. Чиқиб олган чўққисидан сўнг у пастга қулай бошлади, кузга келиб ўн фоизгача тушди.(Бундан ташқари доллар мазкур даврда ўз ўрнини бошқа ривожланаётган иқтисодиёт валюталарига бўшатиб бера бошлади.Бироқ шу баробарда (Хитой юанини истисно этган ҳолда) долларнинг қиймати сентябрь бошида йил аввалидан кўра юқори бўлди,лекин қолган ривожланган савдо ҳамкорларга нисбатан бу даража пастда эди.)
Бир қараганда пасаяётган доллар Америка иқтисодини мувозанатлаштириб, унинг экспорт салоҳиятини рақобатбардош ва даромадли қилиши керак. Ва албатта, долларга нисбатан валютаси мустаҳкамланган давлатлар иқтисоди азият чекиши лозим. Амалда эса дунё бўйлаб долларнинг кучсизланиши билан унинг ёнида иқтисодий чораларнинг юмшатилиши одатда Америка доллари бўғилишидан ортиб тушадиган тўғридан тўғри иқтисодий оқибатларни келтириб чиқарди. Халқаро ҳисоб-китоб Банки (BIS) вакили, марказий банклар ўртасида швейцариялик воситачи Клаудио Борео ўз маърузасида айтганидек:” Долларнинг кучсизлангани жаҳон молиявий цикли кўтарилиши билан тенг кечмоқда.”
Бундай ўсиш одатда ривожланган иқтисодий муҳитда юз беради ва айнан АҚШ марказий банкининг пул- кредит сиёсатида юмшатилиш қарорлари қабул қилиниши билан бошланади.Бу йили баҳорда федерал резерв тизими (ФРТ) узоқ келажакда даромадлар пасайишини кўзлаб қисқа муддатли фоиз ставкаларни қирқди ва қимматбаҳо қоғозларни сотиб олди. Бу сармоядорлар учун Америка бозорини капитал ётқизишда жозибадор қилмай қўйди ва доллар курси тушишига сабабчи бўлди. Шу йил ёзида ФРТ яна бир муҳим қадамни ташлади- инфляциянинг белгиланган кўрсаткичини 2 фоизга туширди, айнан шу икки фоизни узоқ муддатга тўхтатди. Ушбу ҳолат ФРТнинг раиси Ж.Пауэлл таъбири билан айтганда, “белгиланган инфляция кўрсаткичидан оёқ тираб чиқмаслик”, бутун жаҳонга Америка пул-кредит сиёсатини олис келажакда ҳам юмшатиб боришда давом этаверишини намоён қилди.
ФРТ қаёққа, қандай қадам босмасин бошқа давлат марказий банклари унга шундай эргашади- айниқса улар ўз саноатлари рақобатбардошлигини сақлаб, ўз валюталари қийматини долларга нисбатан ўсишини ушлаб туришни исташади. Доллар тушавериши билан унинг янада юмшатиш чораларига босим кучаяверди, кўпроқ бу арзон валюта ҳисобига Евроҳудудни ушлаб туришга ўрганиб қолганидан Европа марказий банки (ЕТБ) тарафидан бўлди. Яна кучсизланган доллар, Халқаро ҳисоб-китоб банки таъбири билан айтганда, “ алмашиш бўйича молиявий тармоқлар кенгайишига таъсир кўрсатди”,зотан АҚШ ташқарисида бўлган компанияларга долларда хизмат кўрсатиш ва қарз йиғиб олиш осон.
Агар долларнинг юмшаши анъана тусини олса, унда молиявий цикл ўсиши билан бирга бу таваккалли активлар, акцияларнинг кенг кўламда сотиб олинишига йўл очади. Ҳар ҳолда бу йилги кузда фунт стерлинг Буюк Британия ва ЕИ ўртасидаги тарангликдан сўнг кучсизланди, улар эндиликда ўз пулларини халқаро жамғармаларга йўллашини бемалол фараз қилиш мумкин. Бундай жамғармалар Британия ташқарисидаги ривожланган иқтисод билан ишлайди. Уларнинг жамғарма бозорлари молиявий шароитлар ожизланганидан фойдаланиб, сармоядорларга барқарорроқ сиёсий муҳит таклиф қилиши эҳтимоли кучлидир.
Пол Уоллес, Prospect (Буюк Британия).
