Dec 31, 2023
Раймонд Паулснинг Андрей Вознесенский шеърига ёзган Алла Пугачёва ижросидаги "Миллион алвон атиргул" қўшиғи камбағал рассомнинг актрисага нисбатан ишқ-муҳаббатини тараннум этади. Ашула мазмуни асосида ҳаётда рўй-рост юз берган воқеа- грузин рассоми Нико Пиросманининг француз актрисаси Маргарита де Севрга жавобсиз севгиси ётади.
Нико Пиросмани- мусаввир-примитивист, ўзи ўқиб ўрганган, чинакам халқдан чиққан думбул ижодкор, ўлимидан сўнг Грузияда донг қозонган.
Нико Пиросмани Мирзаани грузинлар қишлоғида деҳқон оиласида туғилди. Унинг ота-онаси фермер бўлиб, кичик узумзор ва бир қанча мол-қўйларга эгалик қилишарди.
Бўлғуси рассом эрта етим қолди ва иккита опаси Мариам ва Пепе қарамоғида бўлди, улар билан 1870 йили Тбилисига кўчиб ўтди. 1872 йили Тбилиси темир йўл вокзали яқинидаги мўъжазгина уйда яшаркан, бадавлат оила хонадонида хизматкор бўлиб ишлади ва бу ерда русча ва гуржича ёзиш ва ўқишни ўрганди. Кейинроқ подавонлик, чиптачилик қилди, дуч келган юмушларни бажариб кун кўрди. Севимли машғулоти билан рўзғор қилиш ниятида тасвирий санъат устахонаси очиш орзусида юрди. Аммо буюртмачилар унинг ҳузурига шошишмасди. Пиросманининг эса доимий иши йўқ эди. Нико ҳақида у " беғам қушча"дек бугунни ҳам, эртани ҳам ўйламай яшайди деб гапиришарди. Мусаввир тиним билмай сурат чизарди, уларни арзимаган чақага пулларди, бу ҳатто бўёққа кетган харажатни ҳам қопламасди. Биттаси яратган ишига 30 рубль тўлаган, яна биттасига шунчаки тушликка тамадди учун ҳам ёрлиқ чизиб бераверарди.
ИЖОДИ
Пиросмани вино, кабоб ва грузин нонини тасвирлаб натюрмортлар чизарди, унда қувноқ зиёфатлардан лавҳаларни, шунингдек, ҳайвон ва дарахтларни тасвирларди. Унинг сувратларида турли бўғинлардаги инсонлар- деҳқонлар, савдогарлар, ҳунармандлар, руҳоний ва князлар акс этганди. Бироқ Нико кўпроқ оддий одамларни ёқтирарди. Шу туфайли у асарларини деҳқонлар ҳаётидан жанрли саҳналар билан бойитарди. Пиросмани нафас чиқаргандек табиий ҳолатда ижод билан машғул эди. Унинг содда, яхшиликка йўғрилган, жимжимасиз асарлари инсонга нажот берувчи ҳиссиётларни ортади, дунёга ишончни қайтаради, болаларча мўъжизага ишонтиради.
У профессионал рассом эмасди, ва яхлит мазмундаги суврат яратишга уринмасди- унинг картиналарида жисмлар ўз ҳолича мавжуд ва улар кишида ёлғизлик туйғусини чақиради. Пиросмани ижодининг ранглар палитраси ўта тунд, афтодаҳол бўлиб, ҳатто кенг саҳналари ҳам азоб ва соғинч ҳиссини акс эттиради.
Пиросмани ишлари
Нико Пиросмани ҳеч қачон шахсий бахтга муяссар бўлмаган, унинг байрамона егуликлар ва одамлар тасвирланган асарларида чуқур инсоний ҳиссиётлар пинҳона яширилган. Бу қувонч ҳамда, ғам, оғриқдир. Ва бахтиёрлик, қайғу, андуҳ. Пиросманининг ўзи бир куни ҳар бир кишининг ғам чекишга асоси борлиги ва кимнинг қайғуси қанчалигини таққослаш бемаъни иш эканлигини айтган. Пиросмани ўз мамлакатининг энг етук маданий намояндаларидан бири саналади. Ҳар бир шаҳарнинг ўз даҳоси бор. Тбилисида бу шак-шубҳасиз Нико Пиросманидир.
Қачондир бирорта грузиндан Нико Пиросмани ҳақида сўраб қолсангиз, у албатта юзингизга шундай бақириб чақиради:
-Ахир ким ўзи қўлбола ўқиб ўрганган рассомни танимайди?! У Грузия тимсоли, бизнинг Ван Гог!
Ва чўнтагидан бир тўплам 1 ларилик пулни чиқариб, қизиққонлик билан тушунтиришга ўтади:
-Бир қара, юз тарафда хушсурат Пиросманининг ўзгинаси, орқа тарафида севимли кўҳна Тифлиси ва у чизган расмдан лавҳ. Ҳар бир грузиннинг киссасида "Пиросмани" бор...
Севги ва "Миллион алвон атиргул".
Унинг асарларини бирор марта ҳам кўрмаган киши ҳам Пиросманининг севган аёли учун Тбилисида бутун мол-мулкини сотиб гуллар сотиб олгани ҳақидаги афсонани эшитган бўлса керак.
Умрининг сўнгги қунларида рассомнинг қашшоққа айланишига сабабчи ўша соҳибжамол аёл ким эди?
Унинг Грузияга ижодий сафар билан келган француз раққосаси ва хонандаси
Маргарита де Севрга муҳаббати тарихи жавобсиз ва чуқур ишқ-севги рамзи бўлиб қолди. Алла Пугачева қўшиғи асосида ётган романтик воқеа мазмуни илк бора Константин Паустовский томонидан ака-ука Зданевичлар (улар Пиросмани сувратларининг илк коллекционерлари ҳисобланади) оғзидан ёзиб олинган. Мусаввирнинг ишқ изтироблари қийноқли ва ниҳоятда азобли кечган, қиз Никонинг севгисини писанд этмаган. Аёл унинг мулозаматларини кўп марта рад қилган. Нико унинг портретини яратганда ҳам аёл юраги совуққон қотиб тураверган.
Афсоналарга кўра, ўзининг туғилган кунида Пиросмани тийинлаб йиғиб, қийналиб барпо этган чойхонасини, бор мулкини сотган, ундан тушган пулга шаҳардаги ҳамма гулларни харид қилган. Атиргуллар тўлдирилган тўққизта от арава билан Пиросмани Маргарита де Севр уйи қаршисига келган. Ривоятга қараганда, актриса ростдан ҳам бир дунё гулни кўриб, ҳайратдан лол қолган, бироқ у кўчага чиқиб, рассомнинг лабидан шунчаки бир ўпиб, кейин кетган. Мўъжиза рўй бермаган. Тарихчиларнинг ёзишича эса улар ўртасида ҳеч қачон юзма юз учрашув содир бўлмаган. Нико унга гулларни юбориб, дўстлари билан улфатчиликка йўл олган.
Пиросманининг кейинги қисмати ачинарли кечган: гуллар билан боғлиқ воқеадан сўнг у бутунлай камбағаллашган. Газакхонага яшашга кўчиб ўтган. У ерда дуч келган ерга, темирларга, деворларга, қоғоз ва ошхона дастурхонига расмлар чизган. Рассом очлик ва совуқда 1918 йили 56 ёшида ҳаётдан кўз юмган. Унга шон-шуҳрат ўлимидан сўнг келган.
1968 йили вафотидан 50 йил ўтиб Луврда Пиросманининг кўргазмаси бўлиб ўтади. Айтишларича, актриса Маргарита портрети қаршисида узоқ вақт қандайдир кекса аёл туриб қолган. Шоҳидлар бу аёл ўша Маргарита де Севр эканлигини уқтиришади. Ҳатто унинг Нико Пиросмани мўйқаламига мансуб суврат олдида тургани акс этган фотосурат ҳам сақланиб қолинган.
Рассомнинг ишқ-муҳаббат йўлида қилган амали эса ҳозирга довур ижод аҳлини илҳомлантириб келади.
