Аҳамиятли аҳамиятсизлик

Ригалик туристлар энг тарбиялисидир. Нима десанг ҳам бош ирғаб кулимсираб туришади. Савол беришган тақдирда ҳам ҳаммаси хўжаликка оид бўлади. Пушкиннинг деҳқонлари қанча эди? Михайловское қанча даромад келтирган? Ибодатхона таъмири неча пулга тушди? Кавказликлар эса ўзларини бошқача тутишади. Улар умуман тинглашмайди. Бир бирлари билан гаплашишиб, хохолаб кулишади. Тригорское бўйлаб йўлда ўтлаб юрган қўйларга боқишади. Афтидан ҳайвонга тикилиб ундан қандай кабоб тайёрлаш мумкинлигини чамалашса керак. Савол беришса ҳам бу кутилмаган мазмунда бўлади. Масалан: "Пушкиннинг Лермонтов билан дуэлига нима сабаб эди?" 

Зиёлилар эма ўсмоқчилашади ва айёрлик қилишади. Саёҳатга отланган зиёли қўлланмаларни титиб чиқади. Қандайдир учинчи даражали маълумот кўнглига ўтиради. Асқотиши мумкин. Аҳамиятга арзимайдиган иқтибос. Ишнинг учинчи кунида кўзойнак таққан аёл мендан сўради: 

-Бенкендорф қачон туғилган? 

-Етмишинчи йилларда,-дея жавоб қайтардим.  

Камина томонидан оғиз жуфтланган айни ибора ишончсизлик зоҳир этгандек янгради. 

-Аниқроқ айтганда-чи?-сўради аёл. 

-Афсус, -дейман,-унутибман. 

Нега, ўйлайман, алдаяпман? Тўғрисини айтиб қўя қолсам бўлади-ку: "Буни итим биладими?!" Беккендорфнинг дунёга келиши наҳот оламшумул ҳодиса бўлса? 

-Александр Христофорович Беккендорф,-танали овозда деди бу хоним,-минг еттиз юз саксон тўртинчи йил таваллуд топганлар. Эътиборингиз учун июнь ойида... 

Мен унга қараб унинг айтганлари ўта қимматли маълумот дегандек бош ирғайман. Шу дақиқадан бошлаб у менга масхараомуз илжайишини канда қилмади. Гўёки Беккендорфга бефарқлигим унга тўлиқ маънавий қашшоқликдан дарак берарди.. 

Сергей Довлатов, ёзувчи, экскурсовод, "Қўриқхона", 1983 йил.